KALKOLİTİK: Taş ve Maden Çağı. M.Ö. 5500 – 3000. Üç dönem gösterir: Erken Kalkolitik (M.Ö. 5500 – 4500), Orta Kalkolitik (4500 – 4000), Geç Kalkolitik (M.Ö. 4000 – 3000).
İlk bakır aletlerin ortaya çıktığı dönem. Taş aletler devam etmektedir. Önemli merkezlerden bazıları Hacılar, Beyce Sultan, Büyük Göllücek, Pazarlı, Yazırhöyük, Kuruçay, Norşuntepe, Fikirtepe, Değirmentepe’dir.
M.Ö. 5500- 3000 arası zaman dilimidir. Bakırtaş Çağı anlamına gelen bu dönemde, insanlar taş aletlerin yanında, çoğunlukla bakırdan yaptıkları maden eserleri kullanmışlardır. Neolitik Çağ’daki küçük su boylarında yoğunluk gösteren yerleşimler; bu dönemde Fırat, Dicle ve Nil gibi büyük ırmakların kıyılarına doğru yönelmiştir. Özellikle, Mezopotamya ve Mısır gibi bölgelerdeki büyük su boyu uygarlıklarında, kentleşmeye doğru bir yönelim görülmüştür.
Neolitik Çağ’da Güneydoğu Anadolu, Kuzey Mezopotamya gibi bölgelerde yerleşim yerlerinin çokluğu görülürken, Aşağı Mezopotamya, Mısır, Hindistan ve Çin gibi, büyük ırmak boylarına sahip coğrafyalar, henüz ziraat için uygun şartlara sahip değildi. Bu yüzden bu ırmak boyları Kalkolitik Çağ’ın başlarından itibaren, iklim koşullan elverişli hale geldikçe, tarımsal üretime başlamıştır. Örneğin, Mezopotamya’da Halaf, Samarra ve Obeyd kültürleri bu değişimle, bölgelerinde ve çevresinde, kültürel etkileme alanı bulmuştur
Bu kültürlerin sırasıyla Mezopotamya’nın kuzeyindeki Halaf’ın erken kalkolitiği, Orta Mezopotamya’daki Samarra’nın Orta Kalkolitiği ve Güney Mezopotamya’daki Obeyd ise Geç Kalkolitiği temsil ettiği söylenebilir.
Kalkolitik Çağ’da Anadolu gibi bölgelerde, henüz Neolitik Çağ’ın köy nitelikli yerleşim birimleri sürerken, Mezopotamya’da ise kuzeyden güneye doğru gelişen bir kentleşme süreci yaşanmıştır. Yine bu çağda maden türlerinin yaygın olarak kullanım görmesi ve farklı madenlere ihtiyaç duyulması, bölgeler arasındaki ticaret ilişkilerini artırmış ve geliştirmiştir. Bölgeler arasındaki etkileşim insanları verimli ovalara çekmiş; bu alanlardaki tarımsal üretimin fazlalığı, beraberinde kamusal alanların oluşmasına, meslek kollarının ve çeşitli zanaatlarının ortaya çıkıp gelişmesine hız kazandırmıştır.
Çömlekçi çarkı gibi teknolojilerin keşfi, bazı mesleklerde gelişmelere hız kazandırmıştı. Örneğin; daha önce, aile-birimleri tarafından yapılan çömlekçilik, bu dönemde, ustalaşmış kimselerin bir araya gelerek, oluşturdukları gruplar tarafından yapılmaktadır. Bu türden gelişmelerin görüldüğü, Mezopotamya’da, M.Ö. IV. bin yılın sonlarında, yazılı belgelerin de kullanılmaya başlanmasıyla, tarihsel çağların yaşanmaya başlandığı küçük site devletlerinin kurulduğu görülmektedir.
Kalkolitik çağ taş devri ile maden devri arasındaki geçiş sürecine denir.
Bu dönemde;
Deniz ve akarsu yoluyla yapılan ticaret gelişmiştir.
Tapınak ekonomisi ilk bu dönemde ortaya çıktı. Üretilen mallar tapınaklarda toplanıp, buradan halka dağıtılmıştır.
İlk heykeller bu dönemde yapıldı.
