Lokman Polat
Di pêvajoya edebiyata cîhanê de jî diyare ku hinek nivîskar di bin bandora nivîskarên din de dimînin û teqlîda wan dikin. Ew şêweya nivîskarên ku li ser wan tesîr kirine ji xwe re bingeh digrin û bi wê şêweyê berhem diafirînin. Ji vê cure teqlîdê re bi tirkî dibêjin “esînleme” , yan jî jê îlham girtin. Teqlîdê berhemeke edebî an jî kopiya şêweya hunandina nivîskarekî dibe dizî yan na? Divê li ser vê mijarê minaqeşe were kirin. Armanca vê nivîsê jî vekirina minaqeşeya li ser vê mijarê ye.
Di nav edebiyata cîhanê de gelek nivîskarên navdar hene ku teqlîdê nivîskarekî din kirine û di bin tesîra wan de berhemên ku dişibin yên wan afirandine. Ji Shakespeare hetanî Harold Pînter gelek nivîskarên navdar bi teqlîd û di bin bandora nivîskarekî din de berhemên ku naveroka wan dişibe yê din afirandine û ev berhemên wan li cîhanê bûne bi navûdeng û ji alî xwendevanan ve bi qîmet û bi rûmet hatine pejirandin.
Di afirandina berhemên edebî de teqlîd bi gelek cureyên cuda dikare were pêkanîn. Di hêla şêweya metoda nivîsîna romanê de, di hunandina romanê de, di avakirina teknîka teşna romanê de, di şibandina naveroka romanê de – hunandin û naveroka gelek romanan wisa dişibin hevûdu ku mirov dibêje qey yekê ji yekê kopî kiriye – di hêla ravekirina vegotina romanê de, di hêla stîla nivîsîna romanê de û hwd, di gelek waran de dişibine hev.
Gelo şibandina naveroka romanan, di bin bandora hevûdu de mayin, teqlîda nivîskarekî din, hunandina wan ya wekhev û herweha bi karanîna heman teknîka tevna romanê weke dizî dikare bê bi nav kirin? Ev babeta minaqeşeyê ye û divê li ser vê mijarê minaqeşe were kirin.
Minaqeşeya vî tiştî jî divê nivîskar bikin û cihê vê minaqeşeyê jî divê kovar û malperên kurdî be. Di her kovar û malperên kurdî di li ser vê mijarê nivîs werine weşandin, dê mijar baş were fêmkirin. Minaqeşeyên derbarê mijarê de herweha gelek minaqeşeyên din yên derbarê çand, ziman û edebiyata kurdî de, dê gelek baş be û ew ê roleke pozîtîv bi cih bînin.
Bi min, bandora nivîskarekî li ser nivîskarekî din be, ew di bin tesîra nivîskarekî din de berhem biafrîne û heta di hinek waran de teqlîda wî nivîskarê ku bandor li ser daniye bike, ev nabe dizî. Lê, heger nivîskarek çîroka nivîskarekî din, yan jî çîroka nivîskarekî biyanî bigre û tenê navan bigehuriye û wekî din hemû tişt eynê be, ev dizî ye. Nivîskarekî kurd weha kiribû û min di pirtûka xwe a bi navê “Romanên Kurdî / Rexne, Nirxandin, şîrove” de rexne li wî dizî girtibû. Ev pirtûka min di nav weşanên “Doz” de li stenbolê derketiye.
Ez ê ji edebiyata cîhanê û ji ya tirkî du mînak bidim. Harold Pînter di bin bandora Kafka de gelek maye û di nivîsîna berhemên wî de tesîra Kafka berbiçav e û wî di hinek berhemên xwe de Kafka teqlîd kiriye. Gelo Harold Pînter dize? Orhan Pamuk romaneke xwe di bin tesîra nivîskarekî Spanyolî de nivîsiye û naveroka romana wî pir dişibe berhema nivîskarê Spanyolî. Gelo Orhan Pamuk dize?
Hinek helbestvanên kurd helbestvanên klasîk û helbestvanên cîhanê teqlîd kirine. Di bin bandora wan de mane, ji berhemên wan îlham wergirtine. Hinek çîroknivîsên kurd li gor metoda nivîsîna Mapusand çîrok nivîsîne. Du nivîskarên kurd hunandina romanên xwe li gor teknîka şêweya nivîsîna hişmendiyê teqlîd kirine û weke ku tişteke kopî bikin, di berhemên xwe de bikar anîne. Di hinek romanên kurdî de teqlîda romanên romannivîserên cîhanê hene. Naveroka wan wekhev e, lê navên leheng û fîguran, cih û dem cuda ne.
Niha ez naxwazim yekoyek behsa romanên kurdî yên ku bi şêweyeke teqlîdê hatine nivîsîn bikim. Di bin tesîrê de mayin û teqlîd dizîye yan na? Gelo îlham wergirtin û esînleme dizîye yan na? Divê pêşî ev tişt di serê mirov de, di dîtin û ramanên mirov de zelal bibe.
Ji bo ev gotara min weke destpêka minaqeşeyê ye, ez naxwazim dirêj bikim. Heger nivîskarên din beşdarê vê minaqeşeyê bibin, ez dikarim bi nivîseke dirêj û bi şîrovekirineke berfireh li ser vê mijarê bisekinim û bi gelek mînakan dîtin û ramanên xwe pêşkêş bikim.
BERNAMEGEH / bernamegeh@gmail.com
