Helbestên Mele Xelîlê Sêrtî

Mele Xelîl di sala 1754an li Hîzanê hatibû dinê. Ew endamê malbateka ku gelek alim û zana derxistibûn. Bavê wî Mele Hisen û kalê wî Mele Xalîd jî zanayên dînê Îslamê bûn.

 

 Îlahî Ji Te Dikim Hêvî

لكاتبه الشوقى
[Mefa`îlun mefa`îlun fe`ûlun]

îlahî j’ te dikim hêvî îlahî
Bi heqqê zat û wesfêt padîşahî

Bi heqqê wehdeta bê çûn û çendan
Bi fedl û minneta te l’ cumle `erdan

Bi xewxaya l’ serê xelqê te danî
Bi tedbîra ji bo wan ra te zanî

Bi wî pêxemberê pakîze ewsaf
Ewê kana heyatê me`dena saf

Óebîbê şehsuwarê çerxê eflak
Ewê “lewlahû ma kunna `erefnak”

Bi al û sehb û ehbaban temamî
Bi hindê enbiya w ruslêt kîramî

Bi emlak û bi `erş û hem bi kursî
Bi hûr û cennet û wildanê qudsî

Bi hindê cah û ewqatêt muşerref
Bi hindê `arif û me`rûf û e`ref

Bi fedla ehlê `ilm û muste`îdan
B’sefaa zahid û şêx û murîdan

Bi sitra ewlîya û salihînan
Bi hubba esxîya û qani`înan

Bi cenga xazî yû ehlê cîhadê
Bi huffaz û zekî ehlê muradê

Bi Qur’an û Zebûr hindê kîtaban
B’ ehadîs û kelamê mustetaban

`Efû kî tu minê bêçare miskîn
Nekî behsa gunahêt min bi te`yîn

Mihû kî wan ji mestûra kîtabê
Me pê şermî nekî roja hîsabê

Li me barana rehma xo birêje
Gunahan pê bişo lutfê verêje

Muradî hem bibexşe ey murad bexş
Me bê hêvî meke j’ ber dûnîya fehş

Tu yî meqsûd û metleb ya îlahî
Bi xeyrê te nehin min qet guwahî

Ridaa te dikim hêvî bidî min
Nekî şeytan û nefsê rehberê min

Hewayê wan li min xalib meke tu
Ji bo min rehnumayî her bike tu

Tu mi j’ mabeynê bi’l-kulliye bavê
Bi xwe min her mijûl ke se`t û gavê

Me û dê babê me hem mu’minînan
J’ lîqaa xwe nekî mehrûm çu hînan

Bi teb`a wî resûlê pakê nûrîn
Bibe cennatê `ednê b’ resm û ayîn

(Ji bo helbestê bnr. (Sêrtî, Mecmû’e, 1192/1778, wr. 46-b; Zoqeydî,
Mecmû’e r. 96-97).

 

Bi Xudanî Xweş Dibit

لكاتبه خليل الجانى الشوقى
[Mefa`îlun mefa`îlun fe`ûlun]

B’xudanî xweş dibit cih pê bizane
Ku ev qewlek bi teshîh û beyan e

Bizane hem qebûl ke tu bi minnet
Bi şêx Ehmed Reşîdî bûye cennet

Bûye qiblet ji bo xas û `ewaman
Peyapey qesd dikin wek pêlê avan

Hinek d’ karê xwe ne hin hêj nehatî
Dikin qesda ewî `eynê necatê

Kuwa b’ `eynê xwe burca ewliyan e
şehinşîna `Iraqê ew mekan e

Ku şêx Ehmed li wê navê nebîtin
Bi alî wî cihî ve kî diçîtin

Hezar gund wî hene ger bêne gotin
Kî ye meylê bikit ya ne bivêtin

Wekî carek Reşîdî tu bibêjî
Kuwa şekkir bi dil da tu dirêjî

Eger tacir bivit di`fe’t-ticaret
Bila ewwel bikit qesda zîyaret

Heçî b’ şêx Ehmedî bawerî nîne
Ewî idark tunîne bê sewîne

Ji bo wesfêt kemalê cami`e ew
Meqamê wî bilind û faêil e ew

Nexasma seyyid e j’ nesla Qureyşî
Ji ew çêtir çiye ku tu bibêjî

Terîqa Qadirî xo ser meqam e
Welê b’ şêx Ehmedî el-an temam e

Ew e serkehnîya wî vî zemanî
Nexasma bo me xelqê vî mekanî

Heçî j’ destê wî vê avê binoşit
Kuwa j’ destê xudanî ew dinoşit

Bizan şêxê mezin destûr daye
Ku bo me xelq ha bit rehnuma ye

Xudê vêra nebûya ew `înayet
Kusan jêra dikir ev tewf ri`ayet

Ji bo wî ra musexxer kirne etraf
Ji xas û `am û hem e`yan û eşraf

Fidayê wî bibin sed mislê şewqî
Ji dor wî kêm nebin halî we zewqî.

 

Şêxê Min Şêxek Amil

وآتب ايضا بخطه رضى الله عنه آاتبا فى صدره لكاتبه خليل الجانى الشوقى
“Ev helbest, xwemalê nivîsakarê (mustensixê) wê yê canî Xelîl şewqî ye.”

şêxê min şêxek `amil
Xudanê lutfa şamil
Nûranîya wî hamil
şêx Ehmed şêxê kamil

şêxê min şêx Ehmed e
şêr’ke ji şêrêd Xuda
Ji nesla Muhemmed e
şêx Ehmed şêxê kamil

Sirra wî nûranî ye
`Ilmê wî ledunnî ye
Lutfa wî serkehnî ye
şêx Ehmed şêxê kamil

şêxê min şêxekî pak e
Nûranî ye ne xak e
Kes nêzîkî lê nake
şêx Ehmed şêxê kamil

Wî ta`etek bê hed kir
şêv û rojan xew nekir
Perde ji mabeyn rakir
şêx Ehmed şêxê kamil

Fedla wî nayêt heddê
Keramet nay’ne `eddê
Meşhûr e l’ hindê `erdê
şêx Ehmed şêxê kamil

Zîba wû nazenîn e
B’ terz û rêz û ayîn e
Mislê wî kes çunîn e
şêx Ehmed şêxê kamil

B’ weqar û sinn û sal e
Li nik Xudê delal e
Lew daîma b’ wîsal e
şêx Ehmed şêxê kamil

şiblullah şêxê me ye
B’ etba` û debdebe ye
Sultan e l’ textê xwe ye
şêx Ehmed şêxê kamil

Xoş bab e hem xoş `ewn e
B’ ehwal û reng û ‘ewn e
L’ murîdan xweş kir kewn e
şêx Ehmed şêxê kamil

Ew suwarek mahir e
L’ murîdan her naôir e
B’ endadî ra haøir e
şêx Ehmed şêxê kamil

Murîdno bikin yeqînê
Bi hindî herfêd tebyînê
Mislê wî nin vê hînê
şêx Ehmed şêxê kamil

Her çi bawerî nîn e
Bê esl û bê sewîn e
Behr d’ ihsana wî nîn e
şêx Ehmed şêxê kamil

(Ji bo helbestê bnr. Sêrtî, Mecmû’e, 1192/1778, wr. 51a; Zoqeydî,
Mecmû’e r. 82-83).

 

Ji Dest Nefsê Bi Gazindim

لكاتبه الجانى
[Mefa`îlun mefa`îlun fe`ûlun]

Ji dest nefsê bi gazindim bi kovan
Ewê sebr û qerar nayê çu gavan

Heçî şûla bi cih bo me qe navê
Li şûla xwe mijûl e se`t û gavê

Dikit karê xurê rojê ji paşîv
Firavîn hêj nehatî çareya şîv

Li pey xab û xurê ew her dibazit
Ji bo xwe rahetî jî her dixwazit

Li wê hirsek heye bê hedd û xayet
Bi tiştek nakitin esla qena`et

Hebin du tişt divê sê bin ewa dûn
Ku sê bin wê divê bit gencê Qarûn

Ji bo wê `arifan gotine emsal
Ji bo te jî bibêjim yek du ehwal

Ewan teşbîh kirne ew seya har
B’gerê l’ sehrayekî mazin giyawar

Dixut rub`a ewê sehraê yekcar
Qelew d’bîtin dikit ew bo xoyî kar

Bi wê tirsê di xew ra ew diçîtin
Ewê xwarî dê bêt yan na livîtin

Wereng laxer dibîtin ew ji derdan
Ku namînit ji bil hestî di çerman

Ew e her halê nefsa bed ji hirsê
Mudamî her mijûl e b’ fikrê tirsê

Ji wê mestir me dijmin qet çunîn e
Binisbet wê bizan şeytan çunîn e

Ji ewwel ew didit meylê bi tiştan
Di peyranê dikit şîrîn şeytan

Sifatê wî neqenc nayên e heddê
Beyan nabin li vê tengave `erdê

Duwazdeh quwwetê heywanî tê da
Hene heft dî tebî`î jî di peyda

Ku `ern û şehwet û hem deh hewas in
û kêşan girtin û her îndîfa`in

Digel zad xwarin û zêdahî tewlîd
Bi wana ew dikit baxiyy û terdîd

Ji bo wê ra `îlac û çare nîn e
`îlaca wî bizan av j’ bin birîn e

Heta terka xur û xabê nebîtin
Ji dest wê ma kesek rahet dibîtin

Wekî şaxek ji darê te hilanî
Li şûna wê du-sêkek têne banî

Wekî av jê birî te hişk dibîtin
Ji ew paş av bidî jî nalivîtin

Wekî ew qenc mutî` bû bû wedî`et
Ji bo barî li nik te bê xiyanet

Wekî terxan we nakî tu dizanî
Ji şeyxan her du jî zanîn e canî

Xudê me’w we ji dest nefsê xilas kit
Bi destê şêxekî murşid fena kit

Biheqqê wî nebîyyê pakê ekrem
Xudanê zat û ewsafêt mufexxem

Ji me her weqt sed barî selatan
Li wî bin ew şefî`ê me `usatan

(Ji bo helbestê bnr. (Sêrtî, Mecmû’e 1192/1778, wr. 45a-b; Zoqeydî,
Mecmû’e wr. 94-96).

 

Mebhesul Frudîl Eyniyetî (Tu Guh Dêre Nutq û Beyana Fesîh)

Tu guh dêre nutq û beyana fesîh,
Ji bo ferzueynane merdê melîh.

Ku îman û îslam û sewm û selat,
Li ser maHdarane hec û zekat.

Li ser te ji ferzane ey nûrîcan,
Bizanî tu erkan û şertê di van.

Heçî hukmê şer`ê tu muhtacîbî,
Ji bo zanîna wê dê munqadîbî.

Tu îmanê baweriya dil bizan,
Mûtî`bûna îslam bi zahir bizan.

Welakin qe yek bê yekî nabitin,
Musulmanî bê herduwan nabitin.

Tu me`nayê şehdê ku bawer bikî,
Teleffuz eger qadirî pê bikî.

Ji kufrê tu bêşek xwe xaric dikî,
Welê eslê dînî tu hasil dikî.

Wekî ku digel “wê” emel jî bikî,
Tu îman û îslamê kamil dikî.

Me`anî ji bo wê evin, guh bidê,
Tu me`budê bilheq tunî j`bil Xwedê.

 

Mebhesu Sûalîl Qebrî û Mebhesul Qiyametî (Ezab û Sûala Di Qebrê Heşir)

`Ezab û sûala di qebrê, heşir,
Hîsab û sîrat û mîzan û neşir,

Di gel cennet û hewz û narî heqin,
Weha renge çav û sihir jî heqin.

Li esmanê heft-iye cennet niha,
Cehennem li bin erdêye her weha.

Digel hindî eşya fena dê bibin,
Ji bil zatê Reb, paşê `ewde bibin.

Dê eczaê cismî fena bin ji bin,
Ji bil `es`esê, paşê mehşûrî bin.

Xwedê dê ewan faniyan `ewdeket,
Bi `erda hîsaba xwe hazir biket.

Dirêjket Sîratê li ser agirê,
Wedi`ket şehînê li dûvê pirê.

Bidit destê rastê kitaba hinan,
Bi destê çepê yê hinan bêguman.

Hîsaba gunahan ji xelqê biket,
Xeraban û qencan ê pê ferq biket.

Evan dê bi fedla xwe derbazîket,
Ewan dê di narîde waqi` biket.

Heçî cennetî dê ji hewzê vexwin,
Hemî cehnemî her hemîmê vexwîn.

Gunehkar ê paşê dê jê derkevin,
Tucaran ê kafir bidernakevin.

Zulum nîne `edle, heçî ku biket,
Di mulkê xwede ew teserruf diket.

Lê her yek ji me kafirek wî heye,
Bi fedla Xwedê ew fîdayê meye.

Mirovê gunahê mezin her kirî,
Muheqqeq nehin ew ji bo agirî.

Mu`ezzeb diket, yane aza diket,
Ji wîre, nê xelq jî şefa`et diket.

Ji rêve Muhemmed şefa`etçiye,
Di pêve heçî ku xudanqenciye.

Ji bo şehdê me`na evin bittemam,
Ewî lefzê meşhûrî beyn-el `ewam.

We nîne tu bê vanî, mu`min nebî,
Welêkin bi înkarê kafir dibî.

çi ku ferze tesdîq bikî tu, bira!
Bîma qed etana Rusûl-ul wera.

Weha renge tiştê weh, ku muctemi`,
Li wê bûne mu`min, eya mustemi`.

Ne ku şey`ikî jê tu înkar bikî,
Xwe bê dîn û ehlê cefayê bikî!

Bifikre di xelqê Xwedayê weha:
Ji erdê heta Sîdret-ul Munteha.

Ku îz`anêkî wê demê, zerreyek
Ji behra `edem nayê bêbariyek.

 

Mebhesut Teelumî Fî Sebîlîllah (Ji Ilmê Bixwîne Heçî Wacîbat)

Ji `ilmê bixwîne heçî wacîbat,
Hedîsan û tefsîr li hem fiqhiyat.

Weha renge `ilmê `îlaca dilê,
Di gel Serf û Nehwê qira`et welê.

Heçî ku dixwînî ji bo Wî bixwîn,
Ji tedrîs û rutba dinêre mexwîn.

Tu dersê didî hem ji bo Wî bide,
Ji bo xizmet li tem` û fexrê mede!

 

Mebhesu Adabîl Eklî (Xwedê Ev Teamê Di Xweş Dane Te)

Xwedê ev te`amê di xweş dane te,
Digel av û fêkî, libasê li te!

Tu, bêşukrî manendê heywan mexwe!
We bê mulheza wî tu tiştek mexwe!

Bkwe tu ji bo quwweta ta`etê,
Ne bo lezzet û keyf û pirr şehwetê.

Ji bo xwe hevalan-i peyda bike
Ji bo xwarinê, paşê dest pê bike!

Di ber zadî, paşê jî destan bişo!
Wekî ku bi kefçik bixwî, qet meşo!

Li ser zadî rûne bi terzek edeb,
Piyê rastê rake û razîne çep.

Ne razê, ne palde dema xwarinê!
Ne bêhişbe ba fexr û pirr xwarinê!

Hinik xwê di ber zad û paşê bixwe,
Heramî û tiştê bi şubhe mexwe.

Ku goştgirtina te j`heramî bitin,
Du`ayê te êdî qebûl nabitin.

Heçî hate ber te tu pê razîbe,
Gelek talibê tiştê xweştir mebe.

Tu navê Xwedê bîne dest pê bike,
Wekî ku rihabûyî, hemdê bike.

Tu “Elhemd” û “îlaf` û “îxlas” bixwîn,
Du`ayê di merwî jî bê hed bixwîn.

Ji ewwel ve sarke, kelakel mexwe,
Ji nav hindî jorê firaxê mexwe!

Serê xwe mebe ser firaxê tucar!
Tu bêterziyê qet meyîne diyar!

Heçî ku li ber te hebî wî bixwe!
Li ber hemneşînê xwe zadê mexwe!

Biçûk çêke luqman û qenc hel bike,
Nezer b`alî luqma hevalan meke!

Bi nanî tu destê xwe paqij meke!
Bi kêrê û destek tenê ker meke!

Heta ku tu luqma ewil hel nekî,
Ne terze, tu luqma duwê çê bikî!

Hilîne heçî hûr bûyî ber piyan,
Ewe mehre bêşek ji bo horiyan!

Ji mêhvanîre nê edeb pirrtirin,
Ji bo te çi bêjim ji heddê derin.

Tu rûne bira, paşê avê vexwe,
Sê caranî bihnde, bi mêhtin vexwe!

Bi navê Wî hercarî dest pê bike,
Li nik axirê wan tu hemdê bike.

Ji fêkî tu burhê bide ê şîrîn,
Ji bo te dewain, wekî hingivîn!

 

Mebhesul Sifatîl Sebetîl Qedîmetî (Sifatê Di Sebê Ezel Wî Hene)

Sifatê di seb`e ezel wî hene,
Ne `eynin ne xeyrin ne wek êt mene.

Heyate di gel `ilm û sem` û beser,
Iradet di gel qudreta xeyr û şer.

Murîde ji bo xeyr û şeran welê,
Riza wî tunîne bi şola nelê.

Ewê dî kelamê besîtê qedîm,
Hurûf û lûxet hedîsin ey hekîm.

Bi Qur`anê xeyrê wê mensûxî bûn,
Kemal û fedil bo me pê zêde bûn.

Heta ku qiyamet, dê herdu hebin,
Di `uqbayê xwendayê wê her hebin.

Sifatê kemaH hemî, Reb hene,
Sîmatê di neqsî ne mewcûdene.

Tu navan tu bêşer`î lê damene
Ji nehwîd û neh navê wî zêdene.

Ji ketma `edem, `alem anî wucûd,
Bi vî wechê ehsen, wî şahê Wedûd.

Tu me`dîim û hadis bizane ewî,
Heyûla tunîne ku `alem ji wê.

HelbestaKurdî.com

 

https://www.bernamegeh.org/2019/08/01/jiyana-mele-xelile-serti/