Mihemed Kabulî an Mamoste Qanî (z. 1898, Merîwan – m. 1965) helbestvanekî kurd ê Rojhilatê Kurdistanê bû.
DOSTÎ BE UMÊD
Dostî be umêd, ‘rojî duwane
Ewîş nek be di’l , be ser zimane
Eger bo tema’e dostî ekey
Newe’la meyke ! Ab’rûy xot ebey
Sa’lêkyan min û aşinayêkim
Le aşna çaktir, wek birayêkim
Bo nefˈî şexsî buyn be aşina
Piştî yekman girt , her wekû bira
Min unêd be ew, ew umêd be min
Dostman kwêr ekird, çi jyayî dujmin
Axirî hîwaman le yek des nekewt
Bûyn be zîdî yek , wek agir û newt
Min newîm le dar , ew newî le berd
Herdû xeca’let, herdûkman ‘reng zerd
Her kes aqi’l be, qet weha naka
Bo dostî wa, ab’rûy xoy naba.
TERKÎ ‘ROˈH Û SER
Ta ˈheyatim bê le di’lma, şerte mîˈhrit der nekem
Roj perestim ta bimênim, sucde bo exter nekem
Şert û ehde meylî germit qet le lam sardo nebê
Ta, serim nedrûne caw û ziyaretî meˈhşer nekem
Wişke sofî ‘rîş bi’rawe, waeîzî ser mînberim
Çon le daxî xeyrî ebrot terkî her mînber nekem?
Ger wekû Mecnûn le kêwî Necdeda xo dagirim
Şemşeme kiwêrem ke’r û bo şemsekey xawer nekem
Ger le lêwî leelî a’lit qetreyêkim des kewê
‘Rû’reşim ger terkî awî zemzem û kewser nekem
Nûkî mujganî le xencer tîjtire bo qet’lî min
Çon be carê tif le şî’r û xenceru neşter nekem
Erzî yarim kird, ke boç perçem le ser ‘ruxsarite
Pêy witim bezme ! Le ser çî ud le ser micmer nekem
Her şewê dulber be nazo ‘rû bikate menzi’lim
‘Rebî la’l bim ger le ‘rêya terkî ‘roˈh û ser nekem
Yar be îstîˈhzazewe fermûy Qania mawî şukur
Lafî mîˈhrî to diroye, min ebê bawe’r nekem.
NEKEM ÇÎ BIKEM
Ke bom des neda rendî desa teqwa nekem çî bikem
Esî’rîi zulfî tatatim, ke waweyla nekem çî bikem?
Le kuncî somey zuhdim, hezaran şêx şagirde
Le şêx bedtir hemû serfî qedî tersa nekem çîi bikem
E’lên Mecnûnî zû şeyda be ba’ly sewlî Leyla bû
Minî şeyda fîday ba’lat, eger leyla nekem çî bikem?
Ne Meˈhwîm take meˈhwo bim, ne Na’lîm ta bina’lênim
Be şorî şê’irî şî’rînim, felek şeyda nekem çî bikem?
Le ewsafî Selaˈheddîn qe’lem mandû buwe emca
Eger wesfî xerafatî ku’rî Kisra nekem çî bikem?
Xeya’lim waye bî’rî di’l, le ûdî sînema dexem
Le bo em hoze cêmawe, dengê berpa nekem çî bikem?
Le goşey baxî Kurdistan hezar Qani’ be bilbil bû
Le batî baxewan em’ro, ke xom ‘rîswa nekem çî bikem.
DAXÎ DI’L
Nema tirsî zemanî zû, îtir daxî di’l e’rjenim
Be hêzî meerîfet em’ro supahî cehil e’rfênim
Be serbestî ewî derdî di’lim bû, zahî’r enwenim
Lemewla xaneqa na’rom, be mewla tobe eşkênim
ˈheqî em Kurde bêçare, le çawdabestî estênim
Di’lim zor xoşe em’roke, exwenim bê xem û bê hem
Le kuçe û şar û baza’ra, le ser her çîmen her çem
De şerte milqewî bê xêr, ebê binçîneket derxem
Hemû fê’l û qumar bazît, ebê yekser beyanî kem
Eger sed defe maçî key qu’rî jêr kewş û dawênim
Zemanêkî ‘rawane, enoşim şerbetî ta’lî
Derûnim pi’r le eşar u, le tirsa defterim xa’lî
Şukur êstake kûkû me, be çeşnî kotirî ma’lî
Keway pestî û nezanînim dirî û yek defe damma’lî
Be lafawî xeya’latim, nemamî î’lim e’rwenim
Xem û derdî zemanî zû, weha çake ke ber ba dem
Le sayey î’lmewe şanêk, le şanî şêxî ulya dem
Be ser çû dewrî meˈhkûmî le bo ˈhu’rî teqala dem
Le pî’rî kon û paşkewtey wekû xom, lazime ladem
Ku’ranî pêgeyiştûy mektebim em’roke edwenim
De ya şêx sed esef bo to, nema şewqî di’lî xoşit
Meˈha’le taze ‘ramim key be mekr û hî’leyî boşit
Bifame qu’r be ser, çawit he’lêne wa, le kwê hoşit?
Eger to ehlî dînî! Xwênî alem bo ekey noşit?
Were seyrî di’lî min ke, ke çende pak û xawênim
Xeya’lim waye ta ew ‘roje emrim ˈhu’r û serbest bim
Be ‘roˈh dujmin be exlaqî ‘rezî’l û piyawî nakes bim
Desim bib’rin le ser nûsîn, le ser ˈheq xoşe bêdes bim
Le ser em parçe şê’irane, eger gî’rawî meˈhbes bim
Demêke ˈhazirî dar û şelax û ezyet û ciwênim
Le ‘rojêko le dayik bûm, be pakî bûm û xu’lqawim
Be’lam çî bikem? Be zincî’rî esaret bend û xinkawim
Weten siwênim be kiwêstanit, le rûy dinya heta mawim
Wekû masî be serbestî, xewasî gêj û bin awim
Le binkî beˈhrî fîkra gewherî entîke derdênim
Le her la şorî mecnûne, bizane ˈhusnî leylaye
Ke çon her kes be umêdî wissa’lî yarê ‘rîswaye
Di’lî min bo tureqî Kurdisane şêt û şydaye
Be destê çep’le lêdem daxekem deng û teqey naye
Gelê kes wa ezanin, xew ebînim yan e’rawênim
Serim germe û be bagî berz e’lêm, ey mî’lletî hoşyar
Temaşa ken le ewzaeî Zemane û çerxî çep kirdar
Me’lê bawkim weha jiyawe, minîş her wa ekem ‘reftar
Filîmî sînema çerxe ego’rê ‘rojê sêsed jar
De çî bikem kes be giwêm naka, ke axa nim û miskênim.
BADENOŞÎ
Ke dulber bade noşî ka, ebê min xizmetî mêw kem
Be şew awdêrî baxat u, be ‘roj defeî çi’l û çêw kem
Ewende yas û bêzarim, le çerx û ehlî em çerxe
Ebê teqlîdî Mecnûn u, xeya’lî jînî ser kêw kem
Ç ‘rojêke xwa em’ro? Ke hawarî birîndarîm
Newêrim bangî bo he’ldem, be bo’lebo’lî jêr lêw kem
Moqeder ba’lî tund bestim, derî kirdim le naw yaran
Meger emcar be naçarî, ‘refêqî cinî û dêw kem
Ke baxî arezûm em’ro nebê zahîd le meˈhşerda
Îtir boç arezûy baxî henar û qeysî û sêw kem
Xeya’lim wabû, goçanî nesêˈhet he’lgirim bo ‘ran
Wekû Mûsa le deştî eqdesa, şiwanane her eîw kem
Şuêbêkim nedî şertî şiwanîm bo be cê bênê
Îtir bo xizmetî ‘ranî, be bê sûd û be bê xêw kem?
Çi xoşe Qanieî em’ro, le deştî weˈhteda wek to
Be hîway cejnî serbestî, le xwenî cerig parşêw kem.
ŞÊREZAY KURD IM
Hemû kes şarezay min bê, ke şêr û şarezay Kurd im
Be dayim giwe berawazî, delî’l û ‘renumay Kurd im
Xwa neyka eger derdê zuhurî kird le Kurdistan
Wekû qoçi xelî’lu’la, be qurban û fîday Kurd im
Fîdayî min le bo Kurdan, xusûsî qet nebînrawe
Biçûkî begler û şêx û mela û şah û geday Kurd im
Ecel destî min û dawênî to ‘ryakewe zû bê
Be xom û ‘roˈhimo hazir, le bo defˈî be’lay Kurd im
Çi baxê pi’r le gu’l, hergîz nebînrawe be bê bulbul
Minî sewdazedeş wek bilbilî şax û çiyay Kurd im
Le xizmet ba becêmabim, be teyrê her ebim me’elûm
Kewabû, hudhudî şehrî Slêmanî sebay Kurd im
Le sûta çi bêbakim, ke çon paş mirdinim Qani’
Le çawî ehlî danişda, wek ‘roˈh tûtiyay Kurd im.
BÎ’RÎ GENCÎ
Diwênê, be emel malikî emlakî qecer bûm
Xawen de hezar çawiş û erkan û nefer bûm
Seˈhrayî û şestî’r û cebel top û şineyder
Gişt meˈhkemî ‘e’rade, le ser bezmî sefer bûm
Gahê le di’la, ‘rû le teref Belx û Buxara
Geh mayilî walatî hemû Turk û Teter bûm
Qe’lxanî serî serkeşî em xe’lke şika yek
Mensû rî xwa, xawenî şimşêrî sefer bûm
Gahê le ‘rewiş se’lteneta, xadimî Quran
Gahê be diro, waˈîzî gurgîne le ber bûm
Geh ‘rend u, gehê mest u, gehê natiqî hoşyar
Geh bilbilî şeyda, le heyahû y çemer bûm
Alem wekû (gor)î ke le nêw mêrg û çemen bê
Behram sîfet, ˈhazirî çen tî’r û teber bûm
Fî’r’een ke le lay se’ltenetim beçke şiwane
Mû sa sîfet u, ‘rû le teref narî şecer bûm
Wextê kerê ze’ranî, emin daç’lekîmo
Her (Qani’)ekey qurbeserî, pi’r le zerer bûm.
LEGE’L DULBER
Ey dulberî afaq ne tenya min û bibil
Şeydakerî dewran, çi çi hoşyar û çi xa’l
Sewda zede û şêt û perêşanî fî’raqîn
Em alemî îmkane, çi mecnû n û çi aqi’l
Çawit ke le her leˈhze dû sed nergisî pes kird
Wêranî eka mu’lkî xî’red, babî tewekkul
Ey menzerî enwarî ˈheqîqet be nezaket
Şagirde le ser birot, murşîdî Babil
Pêkrawe be ser tî’rî birot, cergî hunermend
Bêçareye î’la be Teter, pêçî selasil
Destî tereb û qelbî te’r û keleyî pi’r şewq
Her sê be fîday xa’lî leb û perçem û sunbul
Sef sef ke dewestin sefî uşaq
Ger, ‘rû nekene taqî birot micrim û bati’l
Xiwenî di’lî aşiq ke ‘rija dawênî girtî
Tesî’rî ewe Qaniˈî wa kirduwe be bulbul.
GERD Û XO’L
Dexî’le saqiya heste, be çustî bêre gerd û xul
Demê ba ça le dem da bê, demê qawe demêkîş mul
Le kelem tem eka dûdî henasey sed wekû Ferhad
Le di’lma şo’riş engêze, binaxey hakimî Babul
Le bî’rim dê eya waˈîz (ne”im) bû y ‘rojî îstîfham
Minim qal û bela wêrd u, keçî to pêm e’lêy bati’l
Min û to pêko westa bûyn le şaristanî erwaˈha
Le pêş çawim wekû diwênê bê waye meseley qabil
Le piştî bawe Ademda tekanim da le bo sebqet
Muqedder ba’lî tund bestim witî: qif eyû l’acil
Binoşe camî key Kurde, be yadî textekey cemşîd
Le Eyûbîş be aga be hetakû pêt ne’lên xafi’l
Min yar û di’l û sebr û nişat û Qaniˈî bedbext
Hemû ziddîn be yek wek şêx û bexşiş, alim û cahil.
BEXTÎ AWARE
Ey le bextî aşiqî awareket ‘rijd û çirûk
Ey ke zîddin îş û karit, sergiran û şêwe sûk
Ger be naz bête ser barî kerem, bo aşiqan
Sed ke’ret bêca ekat, şêx ‘rû ekate ser silûk
Kuştekanit ger şîkayet ken, le des cewr û cefat
Mor eken boyan qebaˈhet, qazî û muftî û milûk
Min be dewr û piştî yara (ayet elkursî)m exwênd
Ew be ˈîşwe pêy witim, laço, heta key nû kenûk?
Şêx eger boy şêt nebê, me’elû me bê wîjdanîye
Çon be dayim şox û şenge, ber mîsalî taze bûk
Tan û poy bendî di’l û cergî be carê he’lçirîm
Wextê ‘remzî çawî xiste hat û ço her wek mekuk
Qani’a ‘rendî be cê bê’le, le bo gencî weten
To, le îşqit çî be keley pûçe’l û giwey pi’r le tûk?!
ENDÊŞE
Bê sûde îş be xeyrez xeya’lî ˈhuzûrî taq
Bê kare, kar le karî xeya’latî pi’r mezaq
ˈHakim ke qazîye, be qezayetî ser ezel
Bê sûde seˈî, le tesxî’rî xurasan û Eraq
Neqdî emel eger be sedaqet dexe’l nebê
Mustexnîye le [miˈhek] ya, le zaxî pir simaq
Mîzanî ˈhukim, ke be miqamat û tecrebe
Dexlî cyaye beser le şem û sem’e ya mezaq
Hêndê beşer ke qabile, eydatê text û tac
Hêndê be nanî wişkewe ekêşê be’lay şaq
Barî kerim edat be Suleyman serwerî
Eyû b îmteˈhan ekat, be tekalîfî layetaq
Cogey xeya’le dête der le binawanî kuncî di’l
Silsî heye be mi’lkî meqalatewe mezaq
Bêsan û baxe ezîzim xeya’latî şaˈî’ran
Bê xofî neqs û birdinî xe’lik be kesra cût û taq
Eywan serayî xase, derûnî di’lî edîb
‘Rûte le tekalîfî şimşekêş ya sîwaq
Qani’ kifayetî ˈha’lî etoye be salimî
Bexşîwye pet xwa, beyanat û qelbî saq.
MEY NOŞÎ
Le mey noşîm eger men’em biken me’emurekanî şer’e
Şikatî xom ebem bo lay ˈhekîmî ha’l zanî şer’e
Be’rojû bûm birom dî wamezanî mange bom derkewt
Ebînm şo’rişî mange, le naw dêwanekanî şer’e
Eger zahî’r tenefû r ka’ le seyrî ‘rûmetîi a’lit
Ebê tûşî cezay xoy bê, be emrî amêranî şer’e
Xeyatey zu’lfî dû ta kird, ke ye’enî la le cadey dîn
Le nefîyo birdî bo îspat, hemû fermanekanî şer’e
Le şewqî sefˈhekey ku’lmî, ‘reşî egrîcekey taytay
Xeya’lim hate ser wesfî hemû neq’l û beyanî şer’e
Ela ey afetî di’l em’ro boçî bê mirewet bûy?
Meger bîmit es’len niye, le emrî ˈhakimanî şer’e
Le bo teˈhsînî mesnû ”i xwa wek çawî to nabê
Le naw dû sed ktêbxane û ktêb û defteranî şer’e
Le baxî fîkrî milet, taze nêjra darakey umêd
Etirsim ‘rîşekêşî ken, bira bêkarekanî şer’e
Efewtênê ˈhuqûqî ême bo nefˈî xusûsî xoy
Diroy zil zil eka boman, be zimanî sahîbanî şer’e
Be mestî Qani”i hat u, be mestane be çoka hat
Le ser derdî di’lî îcra eka emr û beyanî şer’e.
NAMEYÊK
Cenaba! Nameket hat û geyşte des minî bê kes
Minit dana be Kurdêkî hejar û bê kes û bê des
Eger çî to enûsî [aşewanî] fexre lam qurban
Ke çon eş’arî pi’r mana u, kelamî gewherînm hes
Eto saman û parey zor û koşkî berz û ‘renga û ‘reng
Minîş bê qewm û bê eşret, qesîdey agirînm hes
Eto xincêr û şmşêr û ‘rim û nêzet le meydane
Minîş he’lbestî pi’r mana u, pendî merhemînm hes
Hemû samanî dnya pêşkeşî to bê wecax kwêrî
Minîş şa beytî awdar u, hezaran aferînm hes
Ke to mrdî be yekcarî ebîte miştê xak û xo’l
Minîş diway mirdinim înca, bizane dewrî jînim hes
Eto nazit be şestî’r û çek û dînar û baxate
Minîş nazim be Kurdane u, be Kurd bi’rway metînim hes.
BANGÎ AGADARÎ
De Kurde! Gyanekem bezm û sefa bes
Sefay pi’r zehmetî barî cefa bes
Be dînim bit perestî are, bo dîn
Desa persînî awî [Kanî Ba] bes
Bizane çon eçîte ‘rizî hawma’l
Be bê qazanc! Îtr ˈhaw û ˈhewa bes
Biray Kurdm! Ke xot naw na [minewer]!
Bizane buxzî şerˈî [Mustefa] bes
Meken hergîz xeya’lî jêr desî xe’lk
Desa koşiş le her karî fena bes
De daway ˈheqî xot ke û hîç metirse
Le di’l dujmin îtr şerm û ˈheya bes
Tecemu’e baˈîsî teşkî’le bo to !!
Lege’l hawma’leket, ˈherb û wexa bes
Eger hat ecnebî lutfit lege’l kat
Be pare etki’rê, eq’lî heba bes
Eger Qani’ etoş merdî le meydan
Bese, hecwî hemû qewm û bira bes.
EME BER LE ŞE’RÎ YEKEM WITRAWE
Aciz mebe hergîz le çerxî çepî abnûs
Giştî be destî ferde meqamat û çarenûs
Barî ke meylî hes, be xirap bûnî memleket
Espabî zahirîye [ordûy Turk û Rûs]
Aya le ha’l û hukmî Suleyman şarezay?
Yaxud le wez’eyat u, le e’emalî feyleqûs
Gişt mest û matî xakin û bê des le her xîtab
Ne pare kar ekat u, ne zimanî çaplûs
Key merhemî ce’rahetî Zorabe Turkistan
Rostem çi sû dî dî, le şca’atî Gîw û tûs?
Naheq nîsar eka di’l û rohî esî’rî îşq
Najî be bîmî xe’lik, sefayî kenar û bûs
Ya şe’erî Qaniî çi teneum be -Qaniî-
Çon bê ‘rewace le lay biraderanî lûs û pûs.
TEMEN Û AREZÛ
Umrekem barîk û kurte, arezûm pan û dirêj
Fîkrekem fîkrî edîbe u, sûretîşm gêj û wêj
Awî lafawî xeya’lim, hênde saf û roşine
Awyarî xoy eka, bê ferqe lay hewraz û lêj
Bê temaşa le Kurda, da epoşê şê`e’rî min
Pijder û goran û soran, cafetî û şî’rwan û gêj
Ger le nuktey xamekem dîqet bikey , îqrar ekey
Ser be ser yaqûtî sûre u, şew çiraxî şule ‘rêj
Şexis wextî alime, alim be her eşya bibê
Bê sewad wa tê ega, zanîn hemû des niwej û niwej
Qani’a munkî’r eger fîkrî kulî amade ka
Bêne der têxî zimanî, her wekû şimşêrî tîj.
DESTÎ ÇERX
Cana gile meke, es’la le çerxi bed mecaz
Çen aqilanî zemanî, hênaye gî’r û gaz
Qanûnî çerx û resmî zemane weha bû
Cahî’l be kam û şad u, edîban be ah û raz
Mesned be desti heqe, hemû îşê her bewe
Bîka be şêtî kêwî weyan jî’rî wek ayaz
Ferhadî nabekam enêrête bestûn
Xesrew le m’lk û ma’l, epoşê keway naz
Çen a’l û gorî kird, be silêman û ehrîmen
Terwîc eda be şemu, be perwane soz û saz
Qabil niye hergîz be huner nanê des kewê
Naka le deştî cehil fitaway çilî pyaz
Qani’ metaî ma’lî ke hemû Şê’ir û nuktetye
Mer qur bipêwê kake, le birêtî demax û naz.
TÊHE’LKÊŞ LEGEL ŞÊ’IREKANÎ ˈHAFIZÎ ŞÎ’RAZÎ
Kakî çaçî be yadî çawî nîgar
(yêk do saxer şerabê nab biyar)
Çawî wek ‘roj u, ebrwanî hî’lal
(der myanê meh aftab biyar)
Şo’rişî di’l le kel?Lema cem bwe
(nexmeye berbet û robab biyar)
Awê bêne ke di’l bisûtênê
(ye’enî în ateş ço ab biyar)
Çunke gu’l daxmey le bulbul da
(badeyê nab çon golab biyar)
