Heme Salih Ferhad / Rojnamegeriya Kurdî Li Kurdistana Başûr
22 Ağustos 2021
PERWERDE Û ZANISTÎ: Sê mehan carekê derketîye, kovareke perwerdegarî û îlmi bûye. Ji alîyê rêxistina perwerdeyî ya Kurdî bi zimanê Erebi û Kurdî li Bexdayê çap bûye. Hejmara ewlîn di sala 1971’an da, hejmara dawîn û ya 17’an ji di sala 1980 da derketîye.
BELAVKIRAWEYÎ RIVANGE (Belavkmna Nezer an ji Nihêrinê): Ji alîyê ede- biyatvanên nûjen, wext bi wext h Bexdayê hatîye weşandin. Serhev sê hejmar derketîye. Hejmara pêşin di sala 1971’an da çap bûye.
BIRAYETÎ: Parça Kurdî ya rojnama siyasî Etlahi ye. Bi Kurdî hatîye weşandin û organa P.D.K. Iraqê bûye. Li Bexdayê heftê carekê derketîye. Xwedîyê rojnamê Hebîb Mihemed Kerîm, sernivîskar ji Dara Tewfiq bûye. Di 26′ ê meha Gulana sala 1972’an da hejmara pêşin derketiyc.
ETLAHÎ: Organa P.D.K.-I, bi zimanê Erebî li Bexdayê wek rojnameyeke rojane hatîye weşandin. Hejmara ewlin di 29’ê meha Avrêlê ya sala 1967’an da derçûye. Di meha Çiriya Paşin ya sala 1968’an da hatîye qedexe kirin. Paşê di 4’ê meha Gulana sala 1970’an da dîsa dest bi weşanê kirîye û heta sala 1974’an 1585 hejmar derketîye, piştra dîsa hatîye qedexe kirm. Pişti 2 salan dîsa derketîye.
BÎRÎ NÛ: Rojnama hefteyî ya çandî ye. Ji aliyê Fexrî Kerîm Zengene va hatîye derxistin. Sernivîskar Dr. Hûsên Qasim Ezîz bûye, û li Bexdayê çap bûye. Di nabeyna 17’ê meha Hezîrana sala 1972 heta Adara 1978’an weşana xwe domandîye. Ev rojname Kurdi, parçeki rojnama Erebi ya Elfikir bûye.
GIZING (Zereqiya Tavê): Kovara edebî ye û ji aliyê Yekitîya Nivîskarên Kurdistan – şaxa Kerkûkê, hatîye weşandin. Berpirsîyar, Riza Şivan bûye û hejmara pêşin di sala 1972 meha Avrêlê da der çûye.
NÛSERÎ NÛ (Nivîskarê Nû): Ji aliyê Yekitîya Nivîskarên Kurdistan-şaxa Hewlêrê, hatîye weşandin. Gelek berhemên edebî yên kêrhatî tê da cih girtine. Hejmara pêşin di meha Hezîrana 1972’an, ya dawîn û ya 5’an ji di sala 1980 meha îlonê da hatine weşandm.
HOŞYARÎ KIRÊKARAN (Hişyariya Karkeran): Ji aliyê Yekitîya Giştî ya Karkerên Îraqê va hatîye weşandin. Kovareke hefteyî ye û bi zimanê Erebî û Kurdî derketîye. Bi Kurdî hejmara pêşin di 7’ê meha Çîleya Pêşin ya sala 1972’an da derketîye û rojname ser hev 189 hejmar derketîye.
ROŞINBÎR (Ronakbir): Civata Ronakbirên Kurd-şaxa Hewlêrê ev kovara çandî weşandîye. Sernivîskar Abdulrezzaq Betûşî, berpisîyar ji Ehmed Şerîf bûye. Di meha Avrêla sala 1973’an da hejmara pêşin çap bûye.
BIRAYETÎ: Rojnama siyasî ya rojane ye. Li Bexdayê derketîye, xwediyê wê Hebib Mihemed Kerîm, sernivîskar Dara Tewfîq e. Hejmara yekemîn di yekê meha Çîleya Paşin ya sala 1974’an da derketîye. 25 hejmar derketîye. Hejmara dawin di sala 1974’an meha Sibatê çap bûye.
KOVAR Û ROJNAMEYÊN KU EMIR-DIRÊJ BÛNE
JÎYAN: Rojnameya civaki, edebi û siyasi bûye û heftê carekê derketîye. Bi rêz xwediyê rojnamê Hûsên Nazim û helbestvanê mezin Piremêrd bûne û h Silêmaniyê çap kinne. 553 hejmar derketine.
JÎN: Kovara kulturi ye. Bi rêz xwedi û berpirsîyariya kovarê van kesan kirine: Pîremêrd, Cemîl Sayeb, Nûrî Emîn Mehmûd, şayîrê gewre Goran û Ehmed Zîrek. Li Silêmaniyê çap bûye. Li gora niviskaran, berdewama Rojnama Jîyan bûye. Hejmara pêşin ku li ser hejmara 554 hatîye nivisîn, di sala 1939’an meha Çîleya Paşin da derketîye, heta sala 1963’an bi dirêjahî weşana xwe domandîye.
GELAWÊJ (Meha Tebax an ji navê stêrkekî): Kovara mehane ya edebiyatê ye. Xwediyê wê Îbrahîm Ehmed, berpirsÎyar ji ElladÎn SeccadÎ ye. Hejmara pêşin li Bexdayê, di sala 1939 meha Çileya Pêşin da hatÎye çap kirin. Heta Tebaxa sala 1949’an 105 hejmar hatÎye weşandm.
BEYAN: Kovara huner û edebiyatê bûye û mehê carekê der çûye. EwilÎ ji aliyê Wezareta Agahdarîya Iraqê, paşê ji aliyê Sazîya Çand û Belavkirina Çanda Kurdan hatîye weşandin. Ji serî heta dawîyê di bin berpirsîyarîya Dr. Ekrem Fazil da bûye û li Bexdayê çap bûye. Di meha Çirîya Paşin ya sala 1979’an da hejmara yekemîn derketîye, hejmara 141’an ku ya dawîyê bûye, di sala 1949 meha Adarê da hatîye weşandin
HEVKARÎ: Ewilî ji aliyê Darulcemahir…. paşê jÎ ji aliyê Sazîya Çand û Belavkirina Çanda Kurdan hatîye weşandin. Hejmara pêşin 9’ê Çîleya Paşin sala 1970’an da çap bûye. Heta 14’ê meha Avrêla sala 1988’an 966 hejmar derketîye.
ROJÎ KURDISTAN: Kovara kulturi ya giştî ye. Ji aliyê Komela Çanda Kurdan derdikeve. Hejmara yekemîn di sala 1971 meha Heziranê da çap bûye û heta niha ji weşana xwe didomine,
KORÎ ZANYARÎ KURD – KORÎ ZANYARÎ ÎRAQ (Akademiya Ilmî ya Kurd û Îraq): Dema ewilin ji alîyê Akademîya Ilmî ya kurd dihate derxistin. Hejmara pêşin li Bexdayê di sala 1973’an da çap bû. Wext bi wext derdikeve. Niha ji aliyê Akademiya ilmî ya Îraqê-Beşa KurdÎ tê derxistIN. (Çend hejmar hatîye weşandin, ji alî nivîskar va nehatîye diyarkirin).
ROŞÎNBÎRÎ NÛ (Ronakbirên Nû): Kovara çand û edebiyatê ye û li Bexdayê çap bûye. Ewili ji aliyê Rêxistina Giştî ya Sazîya Perwerdeyî bi zimanê Kurdî hatîye weşandin, paşê ji ali Sazîya Belavkirina Çand û Belavkirina Çanda kurdan hatîye weşandin. Hejmara pêşin di 11’ê meha Çirîya Paşin a sala 1973’an da çap bûye Di demên salê da wek kovarek lêkolînî çap bûye û hêj ji weşana xwe didomine.
OTONOMÎ: Ev kovar li Hewlêrê ji aliyê Meclisa Navça Kurdistanê bi zimanê Kurdî û Erebî tê weşandin. Dawîya sala 1975’an da dest pê kir, heta sala 1988an 58 hejmar derket.
WEŞANÊN EMIR-KIN
PEYJE (Pêlekan): Kovara civakî û edebî ye, ji aliyê Mistefa Şewqî li Bexdayê hatîye weşandin. Hejmara pêşin û ya axirin di sala 1927’an da hatîye weşandin.
ZANISTÎ (lîm): Kovara 15 rojî ya edebiyat û dîrokê ye. Xwedî, Salih Qeftan e û li Silêmanîyê çap bûye. Hejmara ewil û ya paşîn di 25 ‘ê meha Sibata sala 1938’an da çap bûye.
“Weşanên emirkin xên jî yên ku me li jorê behs kir, gelek kovar û rojname ji hatine weşandin. Qismek li beşa rêxistinên siyasê û demokratîk, ya sazîyên perwerdeyî û şexsan me cîh dabû. Qismek jî ji aliyê mamostan, xwendevanan û sazîyên perwerdeyî hatine derxistin, em ê li pêş jî behsa wana bikin.”
WEŞANÊN KU JI ALÎYÊ MAMOSTEYAN HATINE DERXISTIN
HEWLÊR: Ji aliyê komela Mamostên Hewlêrê bi Kurdî û Erebî der çûye. Kovareke hefteyî, civaki û çandî bûye. Hejmara pêşin di sala 1950 16’ê meha Çîleya Pêşin da çap bûye. Heta 27’ê meha Çîleya Pêşin a sala 1953’an weşana xwe domandîye.
BILÊSE (Alav): Kovara edebiyat û civakî ya mehane ye. Li Silêmanîyê ji aliyê Civata Mamostên Silêmanîyê va di sala 1959’an meha Tebaxê da hejmara pêşin der çûye. Hejmara dehan û ya dawîyê ji di sala 1960’an da derketîye.
DENGÊ MAMOSTE: Kovara çandî û perwerdeyî ya mehane ye. Ji alîyê Yekitîya Mamosteyên Kurdistanê-Beşa Silêmanîyê va di meha Sibata sala 1971’an da hatîye weşandin. Heta sala 1973’an weşana xwe domandîye.
HÊVÎ: Ji aliyê Yekitîya Mamosteyên Kurdistanê-Beşa Dihokê va, li bajarê Dihokê der çûye. Kovareke mehane ye. Çend hejmar derketîye, hejmara pêşin di sala 1971’an da hatîye weşandin.
BO PÊŞEVE: Civata Mamosteyên Kurdistanê-Beşa Hewlêr, li bajarê Hewlêr hatîye weşandin. 2 hejmar der çûye, hejmara ewilîn di sala 1973’an meha Sibatê da hatîye weşandin.
AMANC: Ev kovar ji aliyê Sekreterîya Yekitîya Mamosteyên Kurdistanê va li Bexdayê hatîye weşandin. Hejmara pêşin di meha Çîleya Pêşin a sala 1974’an da derketîye û çend hejmar hatîye weşandin.
WEŞANÊN KU JI ALÎYÊ XWENDEKARAN HATINE DERXISTIN
DENGÊ QUTABYAN (Dengê Xwendekaran): Ji aliyê Yekitîya Xwendevanên Îraqê, li Bexdayê hatîye weşandin. Hejmara pêşin di sala 1959’an da derketîye û 4 hejmar hatîye weşandin.
DENGÊ QUTABYAN: Kovara çandi, ji aliyê Yekitîya Xwendekaran Îraqê-Beşa Kerkûkê bi zimanê KurdÎ, TirkÎ û ErebÎ hatîye weşandin. Hejmara ewilin di sala 1959’an da derket û tenê 3 hejmar hatine weşandin.
HÎWAYÎ KURDISTAN: Kovara edebÎ, civakÎ ya xwendekaran ye. Ji aliyê Yekitîya Xwendekarên Silêmaniyê, li vî bajarî hatîye weşandin. Hejmara pêşin meha Çirîya Paşin sala 1959’an da, ya dawîyê ango hejmara 13’an ji di sala 1960’an 19’ê meha Çirîya Pêşin hatîye weşandin.
GIZING: Ev jî ji aliyê Yekitîya Xwendekarên Silêmanîyê hatîye weşandin. Kovareke civakî, edebî bûye. Hejmara pêşin li bajarê Silêmanîyê di sala 1959’an da hatîye weşandin.
JIYAN: Kovara xwendekarên bûye. Ji aliyê Yekitîya Xwendekarên Îraqê-Beşa Hewlêrê hatîye weşandin. Di sala 1960 meha Çirîya Paşin da hejmara pêşin, di sala 1961’an da ji hejmara dawî hatîye weşandin.
XEBATÎ QUTABYAN: Wext bi wext ji aliyê Sekreterîya Yekitîya Xwendekarên Kurdistanê va, li Bexdayê bi zimanê Kurdî û Erebî wek kovarek xwendekaran hatîye weşandin. Hejmara pêşin di sala 1970’an da hate weşandin û çend hejmar derket.
WEŞANÊN KU JI ALÎYÊ DIBISTANAN Û SAZÎYÊN PERWERDEYÎ HATINE DERXISTIN
NIŞTÎMAN: Li bajarê Silêmanîyê ji alîyê Dibistana GORAN, wek kovareke îlmî û edebî hatîye weşandin. Hejmareke wê tenê di sala 1959’an meha Adarê da weşiyaye.
HUNER: Li Silêmaniyê ji aliyê Mekteba Sinetên Destan, wek kovareke hunerî hatîye weşandm. Usa diyar e ku tenê hejmarek di sala 1959’an da çap bûye.
RÊBER: Kovara perwerdeyî ya xwendekaran e. Ji aliyê Dibistana GORAN hatîye weşandin. Hejmara pêşin di meha Avrêla 1966’an da, ya dawîyê di sala 1968’an da hatîye weşandin.
GIZING – ÇÎYA: Ev kovar jî ji aliyê Dibistana Goran hatîye weşandin. Hejmara ewilî bi navê Gizmg di sala 1967’an da, hejmara duduyan û ya dawîyê ji bi navê Çîya di sala 1968’an da hatîye weşandin.
TÎŞK (Çirûsk): Ji aliyê Mekteba Mamosteyan a Hewlêrê, salê carek hatîye weşandin. Hejmara pêşin di sala 1969’an da ya dawîyê û ya duduyan ji di sala 1970 da hatine weşandinê.
RIHÊLE: Li Hewlêrê ji aliyê Dibistana Goran wek kovareke perwerdeyi û çandi, salê carek hatîye çap kirm. Hejmara pêşin bi vî navî hejmara duduyan, û ku ya dawîyê ye, bi navê “Birî Nû” di sala 1972 da hatîye weşandin. (hejmara pêşin ji di sala 1971 da çap bûye).
KOLECÎ EDEBÎYAT (Koleja Edebiyatê): Ji alîyê Zaningeha Bexdayê beşa Koleja Edebiyatê, wek kovareke ilmî û akademîk bi zimanê Kurdî, Erebî û îngilîzî hatîye weşandin. Hejmara pêşin di sala 1972, ya axirîn û hejmara 23’an ji di sala 1979’an da çap bûye.
BEREV RONAHÎ: Ji aliyê mckteba navîn ya bi navê Gelale Goran we kovareki edebi û çandi li Gelaleyê hatîye weşandin. Hejmara ewilîn di sala 1972 da, ya axirîn û ya sisêyan ji di sala 1973’an da hatîye çap kirin.
ZANKO (Zaningeh): Kovara ilmî ye û ji aliyê Zanîngeha Silêmanîyê hatîye weşandin. Bi zimanê Erebî, Kurdî û îngilizî çap bûye. Hejmara pêşin di sala 1975’an da derketîye. Di cilda heştan da û bi hejmara duduyan, di sala 1981 da weşana xwe sekmand.
GULALE: Kovara xwendekaran e û ji aliyê Zanîngeha Silêmaniyê hatîye weşandin. Bi zimanê Kurdî û Erebî derketîye. Hejmara pêşin di sala 1976’an da derketîye. 77 salên xwendmê hatîye weşandin.
ASOYÎ ZANKO (Bergeha Zaningehê): Ji aliyê Zaningeha Silêmanîyê wek kovarek çandi bi zimanê Kurdî û Erebî hatîye derxistin. Hejmara pêşin di sala Î977’an da derketîye.
ROJNAME Û KOVARÊN ZAROKAN
ESTÊRE (Stêrk): Wek parçeyek kovara Roji Kurdistan h bajarê Silêmanîyê derketîye. Hejmara pêşin di havina sala 1972 da derketîye.
ESTÊRE: Kovara mehane ya zarokan e. Ji aliyê Rêvebiriya Giştî ya Sazîya Çanda Kurd li Bexdayê hatîye weşandin. Hejmara pêşin di sala 1975’an meha Gulanê da çap bûye û tenê du hejmar derketîye.
ROJNAMEYÊN KU BI DESTAN HATINE NIVÎSANDIN Û WEŞANDIN
Vana di wan çaxan da li hember qedexeyên hukim, bi dest hatine nivisîn û belavkirinê. Meriv dikare bêje, ku ew nîv-aşkere û nîv-veşari bûne. Di wan deman da navê ku em bikaribin behs bikin û yê ku navdar e, Mamoste Şakir Fettah e. Wan çaxan di nehiyên Hurrnal, Qadir Keremê da ew serwêr bûye. Dîsa li qeza Çemçalê ji qeymeqami kirîye.
BASERE (navê cîh-warekî ye): Ji aliyê Şakir Fettah li Qadir Keremê ev rojname hejmara xwe ya pêşin di 25’ê meha Hezirana 1942’an da weşandîye. 24 hejmar derketîye. Hejmara axirîn di sala 1942’an 23’ê meha Çirîya Paşin hatîye weşandin.
HURMAL (nehîyeki li kurdistana Îraqê ye): Ji alÎyê Şakir Fettah, bi destan hatîye nivîsin û belavkirinê. Hejmara pêşin di 3’ê meha Hezîrana 1940’an da, hejmara 24’an û ya dawi-yê di 24’ê meha îlona 1940’an da hatîye weşandin.
ÇEMÇEMAL (qezakî nêzî Kerkûkê): Rojnameya hefteyî û dirokî ye. Ev ji bi destan hatîyenivîsîn. Dîsa ji aliyê Şakir Fettah va li Çemçemalê hatîye weşandin. Hejmara pêşin di sala 1946 meha Tirmehê da, hejmara dawîn ku ya 7’an bûye, di 12’ê meha Tebaxa 1956’an da derketîye. Şakir Fettah, xên jî rojnameyên ku me navê wan li jorê da li bajarê Aqrê bi navê AQRE, bi zimanê Erebî dîsa rojnameyek derxist. Di mabeyna 15.7.1950 -15.9.1950 da mamoste Şakir Yusif ev xebat wergerande ser zimanê Kurdî û di sala 1984’an da çap kir.
