Baba Tahir yan Baba Tahirê Uryan yan jî Bawa Tayer (bi Kurdiya Başûr), hozan, helbestvan, fîlezof û derwêşekî Kurd bû ku bi sedsala 11em li bajarê Hemedan de dijî.
Naverok
|
Naznav (Leqeb)
Naznav (leqeb)ê wî “Baba Tahirê Uryan” bû bi watey “Baba Tahirê Xwas”. Vî naznav nîşan û pajoya derwêş bûna vî ye.
Jiyan
Gelek agahdariyên li ser jîyana Baba Tahir negihiştine destê me û em bi ronakî nizanin ku bajarê ku wî di tê de ji dayik bûye kîjane (ango Baba Tahir gelê kîj bajarê Kurdistanê bû). Guman dibe girtûperê (derdorê) 1100 salan berê niha hatbûye cîhan. Di naznavê vî de Baba nîşana Yarisanîtî ye. Çimku Yarisanan ji mestirên xwe yên ayînî re dibêjin Baba, Bawa yan Pîr. Hindek serçaveyan dibêjin Serencam Name (pertoka ayînî ya Yarisanan) bi destê Baba Tahir hatîye nivîsîn. Baba Tahir bi salan li Hemedanê de dijî û mala wî ya herî dawî, ango gorgeha wî, di meydanek (bi navêMeydana Baba Tahir) de li bakûrê bajarê Hemedan e
Helbestvanî (Honrawebêjî)
Helbest û honraweyên Baba Tahir bêtir çarîne ne û wek stiranan dihat bi kar anîn. Îroje rojhelatzanan van helbestan girê didine Pehlewîkan. Bi dax ve heta îroj helbestên vî yên bi Kurdî wek helbestên bi Farsî,Lûrî yan têkilek ji Farsî, Lûrî û Kurdî hatine nas kirin. Bellam (lêbelê) bi rastî ev ne rast e çimku heta niha gelek helbestvan û hozanên Kurd, Azerî, Gîlek, Mazenî, hwd. bûne ku bi zimanê Farsî helbestvanî kirine bellam (lêbelê) heta niha hetan yek helbestvanê Fars jî nebûye ku helbest û honraweyên xwe têkil Kurdî bike yan hetan bi Kurdî honrawe bibêje. Heger em ji dîmeneke rasteqîn û resen binêrin em dikarin bi vê rasteqînê ve bigihêjin encamek ku Baba Tahirê Xwas tenê hozan Kurd bû ku heger dixwast bi Farsî honrawe bibêje, honraweyên xwe têkil Kurdîdikir!
Hindek Ji Helbestan
- ((Xûdawenda! kê bûşim ba kê bûşim?
- Mije pirr eşkê xûnîn ta kê bûşim?
- Hemem kez der biranin sû te ayim
- To kem ez der biranî va kê bûşim?!))
- Paçve:
- Xwedê! bi kî bêjim, bi kî bêjim?
- Mijang pirr hêstirên xwînî, ta kingê bêjim?
- Demek ku mirov min ji der dixin, ez têm bi warê te
- Heger tu jî min ji xwe der bixey, ez bi kî gazî bikim û bêjim?!
- ((Dilim ez derdê te daîm xemîn e
- Be balîn xiştim û bester zemîn e
- Hemîn cûrmim kê mû te dost dîrim
- Zi her ket dost dire hal în e?!))
- Paçve
- Dilê min ji derdê te daîm xemgîn e
- Ez ji jana evîna te hêjar bûme nivîna min zemîn e
- Tenê guneha min ev e ku ez ji te hez dikim
- Ji her kî re ku ji te hez bike wesa dikey bi rewş û hale wî?!
- ((Meger şîr û pelengî ey dil ey dil?
- Be mû daîm bicengî ey dil ey dil
- Eger destim fitî xûnit verîjim
- Bivînim ta çi rengî ey dil ey dil!))
- Paçve:
- Meger tu şêr û pilingî ey dilo ey dilo?
- Bi min re daîm bicengî ey dilo ey dilo
- Eger bikevî destê min, xwîna te verijînim
- Bibînim ka tu çi rengî ey dilo!
- ((Hezarit dil be ğaret borde vîşe
- Hezaranit ciger xûn kerde vîşe
- Hezaran dax vîş, ez vîşim eşmer
- Henî neşmerde ez eşmerde vîş e!))
- Paçve:
- Te zêdetir (mişetir) ji hezaran dil be tarran (xaret) birin
- Ji hezaran jî mişetir ciger te xwîn kirin
- Hezaran dax zêdetir (mişetir), min zêdetir jî hejmart
- Hêjî nejmartî ji ejmartî zêdetir in!
- ((Sîye bextim ke bextim sernigûn bî
- Tûwe rûjim ke rûjim vajgûn bî
- Şûdim xar û xesê kûhê mûhebbet
- Zê destê dil ke ya reb ğerqi xûn bî!))
- Paçve:
- Ez reşbextim ku bextê min vajî bûye
- Ez hêjarim ku rojgara min vajî bûye
- Ez bûme poş û pilaxê çîyaya evînê
- Gazî ji destê dil ku hêvî dikim dil di nav xwîn de bxindike! (Xwedê xenîmê dil bike!)
- ((Nigarîna dil û cumin te dîrî
- Heme peyda û penhûnim te dîrî
- Nedûnim mû ke î derd ez kê dîrim
- Hemî zûnim ke dermûnim te dîrî))
- Paçve:
- Dilberê! (Nîgarê!), dil û gîyana min bi destên te ne
- Hemî kar û barên min jî her wesa
- Ez nizanim ku vî derda evînê ji ku ve hatîye nav min
- Tenê dizanim ku dermanê vê derdê bi destê te ye
- ((Dilî nazûk be sane şîşe’em bî
- Eger ahî kişim endîşe’em bî
- Sirişkim ger bûwe xûnîn eceb nîst
- Mû an darim ke der xûn rîşe’em bî!))
- Paçve:
- Dilê min mîna şûşe ye
- Heger ez gazî bikim û ax bikîşim di nav dilê min de endêş û tirs e
- Hêstirên min heger bûne xwînawî eceba nîye
- Ez ew darim ku di nav xwîn de reh rîşe yên xwe hene!
- ((Ço mû yek sûte dil pervaneî ne
- Cehan ra hemço mû dîvaneî ne
- Heme marûn û mûrûn lane dîrin
- Menê bîçare ra vîraneî ne!))
- Paçve:
- Wek min ti perperikê dil şewitî nîye
- Di nav cîhan de dînîyekî wek min nîye
- Hemî maran û moriyan hêlanên xwe hene
- Lê ji minê hêjar re wêraneyek jî çine!
Helbestên Tev-Kurdî
Mamoste Rehmet Mucteba Mînewî li mûzeya Qonyayê de hindek parçe-honrawe û çarîne bi zimanekî kevnar peyda kiriye ku yên Baba Tahir in. Ev helbestan bi giştî bi zaravayekî Kurdî yê kevnar in ku îroj êdî nemaye. Lê vî zarava bi rastî pirdek e li nav ziman û zaravayên Kurdî û em dikarin bêjin ku Hewramî, Soranî û Kirmanckî girê didine yek. Parçeyek ji wan helbestan:
- ((Zaricem dî werayî mûrc edxwerd
- Mûrcan du destî we Xweda derd
- Negehan bamed an bazûdarî
- Zariciş kûşt û mûran zaric edxwerd
- Dallê ce Elwend kohan kerd perwaz
- Baziş bikûşt û xûniş pak vaxwerd
- Bamed neçîrevan derdîn û dayîn
- Be wekdiş tîr û dall ej kar baderd
- “Bişe neçîrevan destit û ça dest
- Çi înet bedkere ej kar baderd”
- “Be name neşê îne wed ke min kerd
- Be min her an keran her wed ke min kerd!”))
- Paçve:
- Min kewek dît ku mûrî dixward
- Mûran du destên xwe da ber Xwedê
- Bêgav bazek hat
- Kew kûşt û vêga mûran kew dixward
- Şahînek (dalek) ji çîyayên Elwend firrî
- Wî baz kûşt û xwîna wî jî vexward
- Nêçîrvanê bêpîyare û rehm hat
- Tîrek ji dal re da û wî kûşt
- [Mûran got:] “Biçe nêçîrvan, destê te neyje!
- Çimku te wî bedker kûşt
- [Nêçîrvan got:] “Ev kar ku min kir nabe nîşana mezinahiya min
- Bi min jî her we bikin ku min (ji dal re) kir!”
Helsengandina Zimanê Çarîneyên Baba Tahîr Ligel Kurdî, Lûrî, Farsî
| WÛŞEYÊ BABA TAHİR | KURDİYA BAŞÛR (KELHÛRÎ, GERRÛSÎ, LEKÎ, SORANÎ) | KURDİYA BAKÛR (KURMANCÎ) | LÛRÎ | FARSÎ |
|---|---|---|---|---|
| ez, mû | min, mi | ez | mo | men |
| te | to, tû, tûwe | te | to | to |
| eşmerdin | eşmardin, jimardin | ejmartin | şumurdên | şêmorden |
| bûşim | bûşim | bêjim | begom | bêgûyem |
| dîr- | dîr-, he-, hes- | he- | dar- | dar- |
| dost dîrî | dost dîrî | hez dike | dust dare | dust dared |
| verîj- | rij-, riş- | verij- | rîz- | rîz- |
| vîn- | wîn-, bîn- | bîn- | bîn- | bîn- |
| sîye | sîye, reş | reş | sîya | sîyah |
| rûj | rûj, roj | roj | rûz | rûz |
| bîn | bîn | bûn | bîdên | bûden |
| zûn- | zan- | zan- | dûn- | dan- |
| bûwe | bûwe, bîye | bûye | bîde | bûde |
| ed- | e(d)-, di- | di- | (mê-) | mî- |
| mûran edxwerd | mûran exwerd | mûran dixward | mûrçel (me)hûrden | mûrçêha mîxordend |
| Xweda | Xweda, Xwa | Xwedê | Xoda | Xoda |
| dall | dall | şahîn | oqab, şahîn | oqab, şahîn |
| vaxwerd | hellxwerd | vexward | hûrd | aşamîd |
| neçîrevan | neçîrewan/-van | nêçîrvan | şîkarger | şêkarçî |
| ej, ce | ej, je, le, de | ji, je | ê | ez |
| wed | wa, weha | we, wesa | îtûr | angûnê |
| bişe | biço | biçe | boro | boro |
Helsengandin Ligel Hewramî, Kirmanckî, Lûrî, Farsî
| WÛŞEYÊ BABA TAHİR | HEWRAMÎ | KİRMANCKÎ | LÛRÎ | FARSÎ |
|---|---|---|---|---|
| ez, mû | min, ez (kevnar) | ez | mo | men |
| te | tu | to, ti, te | to | to |
| eşmerdin | eşmerdey | hûmar | şumurdên | şêmorden |
| zaric | jereç | zaranc | kûk | kebk |
| werayî | werayî | (çîyê) werdişî | hûrak | xorak |
| ce | ce | ci | ê | ez |
| verîj- | rîj- | riş- | rîz- | rîz- |
| vîn- | wîn-, vîn- | vîn- | bîn- | bîn- |
| bişe | lû | şo | boro | boro |
| îne-ş bikûşt | ey ney kişt | îne-ş kûşt | î kûşt-êş | în ra koşt-eş |
—————————————————————————————————
