İLGİ ZAMİRİ – CÎNAVKA GİRÊKÎ “ku”
Ekoyê Cemîl
Bu zamir, her ne kadar başka dillerdeki ilgi zamirlerine benzese de Kürtçeye özgün bir bağlaçtır denilebilir.
/… ku …/ bağlacının özellikleri:
Cümlenin birbirine bağlanmasını, ilgi ve ahenk yaratılmasını sağlar.
Örneğin:
Rêwiyên îro diçûn cêjna Newrozê hemû di riyan de pêrîşan bûn.
Bugün Newroz bayramına giden yolcuların hepsi yollarda perişan oldular.
Yukardaki Kürtçe cümle hem ilgisiz, hem de ahenksizdir. Bunun doğrusu ancak /… ku/ bağlantı zamiriyle gerçekleşebilir.
Örneğin:
Rewiyên ku îro diçûn cêjna Newrozê, hemû di riyan de pêrîşan bûn.
Yukardaki cümlede de görüldüğü gibi /… ku …/ bağlantısı sağlandıktan sonra cümle hem tamamalanmış ve hem de daha vurgulu ve izahatli hale gelmiştir.
… ku zamiri hiç bir zaman tek başına kullanılmaz. Önüne isim veya sıfatlardan alır ve faiillerin cinslerini veya sayılarını belirtmesine yardımcı olur.
Ê ku … eril için a ku dişil için ên ku … çoğul, her iki cins için
Örneğin:
Yê ku çîrok vegot, mamosteyê me bû.
Masal anlatan öğretmenimizdi. (eril)
Ya ku çîrok vegot mamosteya me bû.
Masal anlatan öğretmenimizdi. (dişil)
Yên ku çîrok vegotin mamosteyên me ne.
Masal anlatanlar öğretmenlerimizdi. (çoğul, her iki cins için)
Aynı cümleleri isimlerle birlikte yapmak ta mümkündür:
– Fîstanê ku te dixwast bikirî, hatiye firotinê. (Eril tekil)
Senin almak istediğin kazak satılmıştır.
– Gelo desmala ku te dixwast, diyarî min bikî ev e? (dişil tekil)
Bana hediye etmek istediğin mendil, acaba bumudur?
– Mêvanên ku duh hatibûn, vê sibehê çûne payîtext. (çoğul, eril-dişil)
Dün gelen misafirler, bu sabah başkente gittiler.
İlgi zamiri /… ku/ cümle içerisinde özne ve nesne olma esnekliğine sahiptir.
Örneğin:
– Mirovê ku rê nîşanî min kir, heya bêjî dilnizim bû. (tekil-eril)
Bana yol gösteren adam, oldukça alçakgönüllüydü.
Yol gösteren ve alçakgönüllü olan adam öznedir. “O adam bana yol göstermiş”, o halde nesne olan benim. Bu durumda “mirovê ku rê nîşan dide” öznedir.
– Bîjîşka ku te behsa wê dikir, naha ne li vir e. (tekil-dişil)
Bahsini ettiğin kadın doktor şimdilik burada değil.
Bahsi edilen doktor nesnedir. Ondan bahseden yani sen ise öznedir. Bu durumda: Bijîşka ku te behsa wê dikir (bireser e – nesnedir.)
Bijîşka ku te behsa wê dikir
Bahsettiğin doktor (bayan doktor)
Bijîşkê ku te behsa wî dikir
Bahsettiğin doktor (erkek doktor)
Bijîşkên ku te behsa wan dikir
Bahsettiğin doktorlar. (her iki cins).
