Di Zimanê Kurdî de wateya peyva HÎÇ, QET û TEWê, çendî ku hevwate ne jî, lê her yek di devereke cuda yê têgeha xwe tê bikaranîn.
Peyva HÎÇ û ya TEWê, bi DNA û nasnameya xwe kurdî ne. Lê ya HÎÇê çendî ku kurdî ye, lê ji ber ku ewê jî birine xistine nava Zimanê Tirkî, niha gelek Kurd hene wê wek peyva biyanî dihesibînin û di kurdî de bi kar nayinin.
Peyva QETê jî, bi nasnameya xwe erebî ye û ji peyva ”qet´îyen” hatiye wergirtin û di kurdî de vê formê wergirtiye. Lê niha ev jî bûye malê Ferhenga Kurdî.
Li ser van peyvan, biraderê me Mir Bedirxan Rojkan kurtenameyek bo min hinartiye û daxwaz kiriye ku ez li ser wan jî şirove bikim, weha gotiye:
”Silav birêz Mamoste Zeynelabidin daxwazim ewe ku li ser peyva ‘’ hiç , qet ‘’ çend gotina binivîsî . Di cîhê van peyva de peyvekî din heye ‘’tewir’’ mînak : min îro tewir xwarin nexwariye .. Gelek kes ev peyva tewir nizanê… Silav û rêz Mamosteyê hêja..”
HÎÇ: Bi wateya TUNEyê ye, mînak: Kebaniya malê dibêje: Mast HÎÇ nemaye. Yani ji binî nemaye.
QET: Di nava peyva QETê de, wateyeke berfireh heye, mînak:
a) Ez êdî QET naçim mala filankeso.
B) Min QET hingiv nexwariye.
C) Min QET lêdan ji destê mamosteyê xwe nexwariye.
TEW: Ev peyva hanê çendî ku birader Mîr Bedirxn wek TEWIRê gotiye, lê belê eslê wê TEW e. Mînak: Keçik dibêje xortikî: Kuro tu careke din neyê mala bavê min, hah! Lêwik dibêje: Eger tu nexwazî ez werim, ez jî TEW nayêm.
Li şûna van peyvan, peyvika ÇU û TU jî têne bikaranîn.
Dibe ku peyvên bi vê wateyê li hin herêmên Kurdistanê yên dî jî têne bikaranîn. Bi hêviya lêkolîneke berfireh li peyvên wisa yên kurdî…