Redkî, eşîreke Kurdistan û Xorasanê ye. Pirraniya wan li herêma Serhedê, li Mûş, Agirî, Îdir, Qers, Erdêxan, Erzirom û Wanê dijîn. Yên li bakur bi giştî 359 gundan belav bûne. Her wusa li gelek welatên Sovyeta berê belav bûne. Nivîskar û lêkolîner Pittard dibêje, “kurd bi pirranî bejnbilind in. Hin ji wan jî ji kurdên din jî bilintir in. Wek mînak Redkî.”
Di kovareka Dewleta Ûris a fermî ya di sala 1894an da derketîye de wuha dibêje: “Di nava Kurdan da zaravayê Kurmancî herî xweş, herî paqij ji alîyê eşîra Redkî ve tê bikar anîn”
Mûsa Anter di pirtûka xwe ya bi navê Ferhenga Kurdî û Tirkî de wuha dibêje: “Redkan eşîreke kurdan e ku li Qers, Agirî, Mûş û Geliyê Berezan dijîn”
Antropologên Zanîngeha Harvard ê di sala 1890an de di nava kurdan de lêkolîn kirine. Di sala 1895an de xebat û lêkolînên xwe wek pirtûk çapkirine. Ji bo eşîra Redkî wuha gotine: “Redkî di mehên havînê de derdikevine zozanên xwe yên bilindahiya wan 2925 mêtre. Zivistanan jî diçine gundên Sirmeliyê (Îdir). Herêma di destê wan de, herêma herî xweş e. Serokên wan em vexwendin xwarinê. Konên wan gelekî mezin, kincên jin û mêrên wan yên gelekî baş hebûn. Cil û xalîçeyên wan ên gelekî biha hebûn. Ev eşîra kurdan, dişibiya Ewropiyan. Sêpa, çetel, kevçî û kêr bikar dianîn. Wexta ku me ev dîtin, em gelekî bi matmayî man. Di malên ermeniyan de çi hebûya, di malên vê eşîrê de jî hebû. Ji xeynî şerabê.”
Eşîra Redkî (Redkan) bi konfederasyona Zîlan ve girêdayî ye. Vê êla kurdan di dîrokê xwe de, navê xwe ji jîrektî û mêrxasiyê hildaye.
Wateya peyva redka xelasker an jî dawî lê hanîn e. Redkî, redkirin xelaskirin e. Êla Redka di dema Osmaniyan de di sala 1918an de ji Rewanê hatiye Serhedê. Çîroka hildana navê Redkî; Berê navê vê eşîrê Zîllî bû (konfederasyona Zîlan na). Dora hezar sal berê, Mîrê Merwan, eşîra Zîlla ya li Farqînê li gundê Kelê dimîne daxwaz dike ku keçika bi navê Newal şevekê bişînine konê wî. Eşîra Zîlla vê daxwazîya mîr qebûl nake. Mîrê Merwan bi tevî çil merivên (çil şervan) xwe êrîşê dibe ser Zîlla û Zîlla wan hemûyan dikujin. Wan red (xelas) dikin. Ji wê rojê bi şûn da, ji wan re dibêjin “Redkî”. Cîyê ku Redkî, Mîrê Merwan û çil merivên wî ve dikujin re îro jî Girê Serîya dibêjin (li gundê Kelê).
Piştî wê eşîra Redkî ji wir re diçe Qûma Îranê. Ji wir re jî diçe Rewanê.
Berekên (bav) eşîra Redkî
- Kumkî
- Memkî
- Çekemî
- Heciya
- Katêyî
- Silêmanî (Hesepêxas)
- Torîna Qewîşa (Elesorî)
- Torîna Malbatê
- Torîna Mala Kose
- Koseyî
- Sîsoya
- Qerkî (Qerka Redka)
- Bekirî
Navê bavekî (berek) eşîra Redkî, Bekirî ye. Bekirîyên Redkî, navê kalikê xwe Melle Bekir hildane. Ji ber navê Bekirî, gelek kes hew dizanin eşîra Redkî û eşîra Bekiran yek in. Lê ev ne raste. Di nava eşîra Pîrebadî de jî Bekirî heye, di nava sipkiyên Rewanê de jî berekeke bi navê Şêxûbekira heye. Her wusa eşîreke ereban a bi bavê Bakran heye.
Di nava vê eşîrê de axa na, beg hebûne. Dema ku Rewan di destê Safeviyan de bûye, Hecî Cibîrê Kal mezintiya eşîrê kiriye. Bi dû wî re Şemdîn Axa, Hiseyîn Axayê Çongdeve, Gulî Cewer Axa û Eleşref Beg. Piştî koça ji Rewanê jî Hecî Ûsiv, Esê Beko, Hecî Eme Topal û Miheme Şerîfê Sirdo mezintiya êlê kirine.
Eşîra redkî di serhildana Agiriyê de
Hemû gundên eşîra Redkî yên li dora çiyayên Agiriyê di serhildanê de hatine valakirin, herêma wan bûye herêma qedexe. Gundên Hesepêxas, Gomika Redka û Êretan bi balefiran ve hatine bomberankirin, gelek qurbanî çêbûne. Li Îdirê li gundê Panîg ji Mala Axê Qecer Ûsivê Redkî û du pismamên wî şehîd ketine. Emîn Karaca di pirtûka xwe ya li ser serhildanê de qala wî dike. Ji Dîgor gundê Başko, Eliyê Keleş (Elî Axa) û kurên wî bi hinceta piştgirî dane serhildanê davêjine hepsê û di wir de bi awayekî şikber dimire. Ji Îdirê gundên Millo û Evcî ji Mala Şero çend kes beşdarî serhildanê dibin û heya dawiyê bi tevî Şêx Evdirehman têdikoşin. Ji gundê Xelfeliyê Mala Kiloç bi giştî beşdarî serhildanê dibe. Ji vê malbatê yekî bi navê Elî tê kuştin, serê wî jê dikin û dibine Qersê. Fermandarekî tirk di bîranînên xwe da qala wî dike. Wexta ku serhildan têk diçe, ji vê malbatê gelek direvine aliyê Rûsyayê û li wir gundan ava dikin.
Bernamegeh Kurdî / bernamegeh@gmail.com
