DÎROK

Malbata Eyûbiyan li hawîrdorî Îranê (rojava û bakûrê Îrana îro) dima. Ew malbateke kurd bûn, ji êla Rewadiyan bû. Ji vê êlê Şadî bi herdû kurên xwe re Esededîn Şêrko û Necmedîn Eyûb ji gundê Ecdankanê çûne Bexdayê û ji wir jî piştre çûn li Tikrîtê bicihbûn. Şadî li Tikrîtê mir û herdû kurên wî çûn ketine xizmeta Mucehededînê Gîtanî de. Gîtanî dît, ko Eyûb jîr û zane ye, rabû …

Biweyhî, Dewleta Biweyhiyan di pirtûkan de bi erebî : الدولة البويهية al-Dawla al-Buwayhīya hatiyê binavkirin, dewleteke kurdan bû, di 932an de li Îran û Îraqa îroyîn de hatiye avakirin. Her çiqas pêşiyê bi pirranî li bakûrê Îranê bûbin jî paşê heta başûrê Îranê çûne.[2] Peytexta vê dewletê Şîraz bû. Dînê dewletê îslam û ziman jî bi piranî farsî û kurdî tevê erebî bûye. Temenê Dewletê 130 sal bû û di …

Sadakiyan an jî Sadakiya, Sadaqiya, (dem. 770 – 827), hatîye jînkirin. Mîrgehekî kurdan ya ku di dema xwe de, bandûra wê pirr mezin bûye. Navenda wê Rojhilatê Kurdistanê li Ûrmiyê bûye. Navê vê mîrgeha kurdan, ji navê mîrê wê Sadaqê kurê Elî tê. Harûn Reşîd ku weke xalîfe jî, navê wî heye, …

Mîrneşîniya Biradost, Xanedana vê mîrneşîniyê Neviyên Hesnewî ne. Li dawiya kuştina Mîr Hilalê Kurê Nasir El-Dewle Bedir de Kurên Hilal ji bona nava Biradostê hatine bibarkirin. Mîrên Biradostî Evanan Sê Bira bûn. Yekek ji wan Tahir bû, yê ku ew li cîgehê Bavê xwe de ji bona Şarezorê bi Serdar ve hate bikirin. Yekekî …

Baban (1649-1850) mîrgeheke (îmareteke) kurdan bû, navê wê ji navê malbata Baban hatiye. Yekemîn serdarê mîrgeha Baban Ehmedê Feqî bû. Piştî wî Baba Silêman hat mîrê Şarezor. Baba Silêman sînorên mîrnişîna xwe fereh kir û gihande Kerkûkê. Piştî wî Silêman Paşa hat û sînor ferehtir kirin û gihande Koyê, Xaneqînê, …

Suryanî, aramî ango asûrî (bi zimanê aramî: suroye, suryoye) gelê suryanî gelekî Rojhilata navînê ye. Anegorî texmînan di navbera milyonek ta çend milyon suryanî li rûerdê belavbûyî dijîn. Welatê wan Mezopotamya ye ku ew jê re dibêjin Bethnahrîn. Îro di navbera dewletên Tirkî, Iraq, Sûrî û Îranê de li hev hatiye parkirin. Piştî Şerê cîhanî yê duyem suryanî bi çar aliyên cîhanê ve belav bûn . Kevnariya suryaniyan Bi …

Peymana Sevrê peymaneka aştiyê (bi fransizî: Traité de Sèvres) bû ko di navbera Hevalbendên Şerê Cîhanî yê Yekê, bil ji Emrîkayê û Emperatoriya Osmanî da li 10ê Tebaxa 1920ê piştî dumahiya Şerê Cîhanî yê Yekê ji bo sulh û aşîtiye li bajarê Parîsê hat morkirin. Ji dewleta Osmaniyan û saziyên Ermenî û Kurd jî xwest ko ji bo parastina mafê xwe û pêşkêşkirina daxwaziyên xwe nûnerên xwe bişînin …

Peymana Lozanê peymaneke aştiyê bû ko li 24ê Tîrmeha 1923ê jibo çaresera arîşeya Anadol û parçekirina Emperatoriya Osmanî di navbera Hevalbendên Şerê Cîhanî yê Yekê û Civata Neteweyî ya Mezin ya Tirkiyê li bajarê Lozanê hat morkirin. Vê peymanê Peymana Sêvrê ko dinavbera hevalbendan û Emperatoriya Osmanî da hatbû morkirin betalvekir. Peymana Lozanê verêja xebata Tirkan bi seroktiya Ataturkî û berjewendiyên nû yên welatên mîna Brîtanyayê li herêmê bû. Avriyek …

Eyaleta Kurdistanê (bi osmanî ايالت كردستان‎, Eyâlet-i Kurdistân[1]) ji 1847ê heta 1867ê ajotiye (20 sal). Hinek lêkolîner jî eyaleta Şehrezûr bi Kurdistanê ve tevlihev dikin, zen dikin ku eyaleta Şehrezûr eyaleta Kurdistan e.[2] Li sala 1847ê Bedirxan Beg serî hildaye. Di rojnameya osmanî li 14 berfanbar 1847ê da – Rojnameya Takvim-i Vekayi – parêzgehekî bi navê “Eyaleta Kurdistan” bi fermî hate damezirandin.[3] Di …

Gelê tevahî 2 milyon Herêmên ku lê şêniyên sereke ne  Xorasana Bakur 595.000 (70% parêzgehê)[1]  Xorasana Rezewî 600.000 li rojava û bakur-rojavayê parêzgehê 400.000 li Meşhedê (13-15% bajarê)[1] Ziman Kurdî (Kurmancî, Goranî, Lekî) Tirkomanî[2] û farsî Baweriya dînî Îslam (Şiîtî, Sûnîtî, Elewîtî) Yarsantî[3] Kurdên Xorasanê ew kurd in ku li Xorasanê (bakûr-rojhilata Îranê, nêzî sînora Turkmenistanê) dijîn. Bi giranî li parêzgeha Xorasan, Xorasana Rezewî û Gulistanê dijîn. Ew bi …

Şerefname pirtûka dîrokî ya Şerefxanê Bedlîsî ye. Wekî “dîroka Kurdistanê” jî tê naskirin. Şerefxan berhema xwe bi zimanê farisî nivîsandiye, lê roja îro wergera kurdî jî heye [1]. Nasandina Şerefnameyê Şerefname ew pirtûka ku di dîroka kurdan de, cara pêşîn ew seranser li ser dîroka mîr, eşîr û xanedanên kurdan, têkiliyên wan ên bi …

Dûgela kurdên Loristanê (Hezarhespî an jî Fedlewî) di sala 1148’an de ji aliyê Ebû Tahir ve hatiye damezirandin.[1] Di çaxa Hezarhesp de Loristan dugelek dewlemend bûye. Kurdên koçer li bajarê Loristana mezin û li Şolistanê hatine bi cîhkirin.[2][3] Di serdema “Atabeg” Tekle dugel ketiye bin destê Mongolan. Ev dugelê Kurd 268 sal jiyaye. 13 heb serwerên vê dugelê kargerandiyi. Ev dîroka Loristan di pirtûka Şerefname ya serwerê Şerefxanê Bedlîsî de …

Lorê Biçûk[1], Lurî Giçke[2], Lorî Kuçug[3], Lurê Piçûk an jî dewleta Xurşîdiyan (bi lurî û farsî: لُر کُوچَک, Lor-e Kūček an jî Ḵoršīdī[4] yek ji dewletên kurdan ên dîrokî ye. Şerefxanê Bedlîsî di Şerefnameyê de behsa wê dike. Ev xanedan ji 1184’an heta 1597’an bi paytexta xwe Xuremabadê ve li Luristanê hikim kiriye. Gorê Şerefnameyê ev dewlet ji aliye Mîr Xurşîd serekê êla kurdan a cengrewî ve hatiye avakirin. Belê Mehrdad Izady …