Cemiyeta Teawun û Tereqiya Kurd an Cemiyeta Teawun û Tereqiya Kurmancan , ango Komeleya Alîkarî û Pêşveçûna Kurd (KAPK), bi navê wê yê tirkî Kürt Teavün ve Terakki Cemiyeti jî tê naskirin, di sala 1908’an li Veznecilera Stenbolê hate damezrandin û rêxistina siyasî ya kurdan a pêşîn bû. Komele ji aliyê kesê xwedî ramanên cûda ve hatibû damezrandin lê karakter û tîna komeleyê arîstokrat bû.
Pêvajoya Damezrandinê
Piştî îlankirina Meşrûtiyeta Yekem a Dewleta Osmanî, rewşenbîrên kurd ku li sirgûnê bûn vegeriyan Stenbolê. Ev rewşenbîr û rewşenbîrên ku berê li Stenbolê dijiyan eşkere piştgirî dan meşrûtiyetê û ji bo bicîhbûna wê ketin nav hewldana. Rewşenbîrên Stenbolê ji bo armanca bi dawî anîna mazlûmbûn neteweya kurd xwestin komeleyek damezrînin. Di vekirina komeleyê de 500 endam û gelek mêvan eleqe nîşandan komeleyê.
Damezrêner
Emîn Alî Bedirxan
Ferîk Şerîf Paşa
Seyîd Evdilqadir
Muşîr Ehmed Zulkifl Paşa
Armancên Komelê
Li gorî destûrnameya komeleyê, KAPK dixwest van tişta bike:
Damezrandina dibistanan
Xebatên ji bo fermîkirina zimanê Kurdî
Damezrandina zanîngehan li hîn bajêrên Kurdistanê
Weşandina rojname û kovarên bi zimanê Kurdî
Li Kurdistanê pêşxistina aboriyê
Li Civaka Osmanî de hebûna nûnerên Kurd
Weşana Komeleyê
Komel di 5’ê berfanbarê 1908an rojnameyeke bi navê Kürt Teavün ve Terakki derxist. Rojname wek heftename û 8 rûpelî derdiket. Jiyana rojnameyê tenê 9 hejmar dom kir. Piraniya naveroka vê rojnameyê ji nivîsarên çandî û perwerdehiyê pêk dihat. Nivîskarên herî girîng ê rojnameyê rewşenbîrên wek Seîd Nûrsîyê kurdî, Ismaîl Heqqiyê Babanzade û rewşenbîrên din yê tevgera neteweyî ya wê demê bûn.
Xebatên Komeleyê
Komelê ji xeynî derxistina rojnameya çend armancên xwe yên din jî pêk anî. Endamên komelê pir dixwestin ku li Kurdistanê xwendin û nivîsandin belav bibe.
Ziman û wêjeya kurdî
KAPKê ji bo ziman û edebiyata kurdî jî xebitiye. Projeyên weke ji bo pêşxistina zimanê kurdî, sazkirina rêzimanê kurdî- amadekirina ferheng, berhevkirina berhemên çapkirî û ne çapkirî yên kurdî, nivîsandina dîroka wêjeya kurdî ji nav van projeyan bû.
Ji bo van armanca xebata Kavaid-î Lîsan-i Kurdî ya Emer Awnî Efendiyê Xerpetî hate çapkirin.
Her wija di rojnameya komeleyê jî agahî dide ku pirtûkeka Şêx Evdirehmanê Axtepî ya di derheqê dîroka zimanê kurdî û pirtûkeke Ziya Gökalp li ser rêzimana kurdî û gotinên pêşiyan wê bê çapkirin û Salih Begê Hênêyî li ser van xebata disekinne.
Dibistana kurdî
Ji aliyê KAPKê li riya Dîwanê di kolana Hace Paşa dibistaneke bi navê Meşrûiyet hatiye vekirin.
Xebatên Ramyarî
Xebatên Aborî
Di dîroka kurd de cara pêşîn bo armanca rakirina xizanî feqiriya li ser gelê kurd ji bo damezrandina karistan û bankekê hewldan çêbûn.
Şaxên Komeleyê
Navenda komeleyê li Stenbolê bû. Li gorî xala 17’em a destûrnameya KAPK’ê, wê di her bajar an bajarokê ku kurd lê dijîn şaxekî komeleyê wê bihata vekirin. Ji ber vê yekê li bajarên Bedlîs, Mûş, Diyarbekir, Mûsil, Xinisa Erziromê û Bexdayê şaxên komeleyê hatin vekirin.
Bêdlîs
Şaxê herî bihêz şaxê Bedlîsê bû. Di vekirina şaxê de pêşî 700 endamên wê hebûn lê dû re ev hejmar gihîşte 80 hezar. Her wiha alîkarê balyozê rûsî yê Bedlîsê Akîmowîç jî di rapora xwe de ji bo hejmara endamên şaxê qala gihiştina bi hezaran dikir. Gelek beg, şêx, axa û xwendekarên herêmê endamên şaxê bûbûn. Şaxê Bedlîsê yê komeleyê ji bona avakirina karistaneke ku di warê aboriyê de jî xebatan bike di dora 10 hezar û 80 hezar lîra ku ji bo wê demê diraveke gelek bi nirx bû kom kiribûn.
Xebata duyem a herî girîng a şaxê Bedlîsê ew bû ku ji bo asayişa kolanan komên ewlekariyê ku ji 10-12 kesan pê dihat hatibû avakirin. Di gelek tax û kolanên Bedlîsê de ev koman ewlekariya bajarê bi şiklekî nîvleşkerî dianîn cih.
Piştî Bûyera 31’ê Adarê, Komeleya Yekîtî û Pêşketinê ku desthilatdar bûn komeleyên ji xeynî tirktî qedexekiribûn bi vê hincetê jî Şaxê KAPK’ê ya Bedlîsê jî girtin.
Mûş
Di 24’ê rêbendana 1909’a şaxeke KAPK’ê li Mûşê vebû. Şaxê Mûşê ji aliyê kesên wek şêx, burokrat, û zeneatkarên bajar ve hate vekirin. Her wiha şaxê Mûşê pêywendiyên baş bi eşîrên heremê meşand. Piştî ku şaxê Mûşê ji aliyê rêveberiya Komeleya Yekîtî û Pêşketinê ya tirk ve hate girtin, KAPK’ê xebatên xwe li medreseyên Milazgir û Kopê bi dîzîka meşand.
Amed
Serokê şaxê ya KAPK’ê Miftî Sûphî Efendî yê helbestvan bû. Bi mirina ji nişka ve ya Sûphî Efendî xebatên KAPK’ê ya şaxê Amedê sekinî.
Mûsil
Şaxê Mûsilê yê KAPK’ê di 17’ê berfanbara 1908’a vebbû. Di hejmara 7. a rojnameya KAPK’ê telgrafeke ku ji Mûsilê hatiye şandin cih girtibû. Telgraf radigihîne ku Şêx Ebdulselamê Berzanî ku her çiqas di destê wî de Qûrana pîroz hebe jî ji aliyê leşkerên Osmanî ve hatiye kuştin û leşkerên Osmanî pê li Qurana pîroz kirine.
Şaxên Din
Li gor çavkaniyan hin şaxên KAPK’ê li Xinûsa Erziromê û Bexdayê jî hatine vekirin lê di derbarê van şaxan zêde agahî tune ye.
Girtina Komeleyê
Piştî Bûyera 31’ê Adarê jontirkan bi ingaşta Komele li dijî makezagona heyî ye komeleyê girtin. Bi girtina KAPK’ê rojnameya komelê jî mecbûr ma ku bê girtin.
Piştî girtina Komeleya Alîkarî û Pêşveçûna Kurd rêxistina Hêvî hate damezrandin.
