Sêwas navçe û bajarekî Bakûrê Kurdistanê ye. Dikeve nav sînorên Komara Tirkiyê. Dema Împeratoriya Romê de navê bajar Sebasteia (bi yewnaniya kevn: Σεβάστεια, lat. Sebásteia; bi latînî: Sebastea) an Sebastê (bi yewnaniya kevn: Σεβαστή, lat. Sebastḗ; bi latînî: Sebaste) bû, ji navê împerator Augustus (bi yewnaniya kevn: Σεβαστός, lat. Sebastós, bi kurdîtê wateya: “rêzdar”). Dema Ereban de nav bûye ” Bajarê Danişmend”. Dema Osmaniyan de Navê “Eyaleta rom” bûye “Eyaleta Sivas”. Nav wek Sîvas û Sêwas hatiye guhertin.
Dîrok
Kronolojiya bajêr
Berî Îsa (zayîn)
1650 – dema Hîtîtiyan
695 – 550 dema Medan
550 – 332 dema Persan
332 Hukumdariya Kapodokya
Piştî Îsa (zayîn)
17 . 395 dema Romayiyan
395 dema Bîzansiyan
1152 dema Selçûkiyan
1408 dema Osmaniyan
Bajar di nav parelelên 38° 32´ û 40° 16´ bakûr û merîdyenên 35° 50´ û 38° 14´ rojhilat te ne. Hudûdên bajar li bakûr bi Giresûn, Ordu, Tokatê ve (Tirkiye), li rojava bi Yozgat û Qeyserî yê ve, li başûr bi Mereş û Melediyê ve û li rojhilat jî bi Ezirganê ve tê girêden. Perçeyeke biçûk ji herêma Sêwasê dikeve hundirê hudûdên Kurdistanê: Qoçgîr, Dîvrîgî, Qenxal û Îmranlî (Umraniye an Macîran).
Pîvana erda bajêr 28.488 km² ye. Ji vî erdî % 46,2 ji çiyan, % 6,2 ji deştan û % 47,6 jî ji platoyan pêk tê. Li erda herêmê genim, ceh, kixsên şekir, nîsk û patatês tên çandin.
Li herêmê îklîma reşayî heye. Havînan germ, zivistanan jî sar û bi berf derbas dibe. Ferqa germiya di navbera şev û rojan de ne pir e.
Çiyayê bilindtir yê herêmê Kosedax e (3050m). Çiyayên din yê herêmê jî ev in. Qaraca (2079m), Keşlik (2230m), Hezan (2283m), Yildiz (2537m), Yama (2631m), Çiyayê sor (3015m) û Bey (2802m).
Li herêmê deşt zêde tunene. Bilindbûna platoyên herêmê di navbera 1500 m û 2000 m yî ne. Platoya Uzunyayla û Merakum yên herî mezinin.
Çemê Qizilirmak ji nav hududên herêmê dertê. Çem ber bi bakûr ve diherêke û diherike Behrareş. Çemê din yê herêmê Tohma, Çalti, Tozan û Kelkit e. Li herêmê pir golên biçûk jî hene. Wek; Torurge (5km²), Hafik(1km²), Lota û Gurun.
Herêm ji alî teyrên kovî dewlemend e. Li Sêwasê kewroşk pirin. Kûçikên Qangalê li dinyayê bi nav û deng in. Li gol û çemên herêmê mehsî peyde dibin. Hirç û berazên kovî li herêmê pir kêm in.
Nifus û navçeyên bajêr (1997)
Sêwas navend (bi tirkî: Sivas) ), 278.734 rûniştvan
Ezbider navê fermî yê dewletê pêvekiriye Akıncılar, 7.875
Tonus (bi tirkî: Altınyayla), 17.011
Dîvrîgî (bi tirkî: Divriği), 22.903
Tozanî (bi tirkî: Doğanşar), 5.081
Gemerek, 47.675
Axvanîs (bi tirkî: Gölova), 5.228
Girîn (bi tirkî: Gürün), 5.228 (?)
Hafik, 25.415
Macîran an jî Umraniye (bi tirkî: İmranlı), 13.015
Qenxal (bi tirkî: Kangal), 37.675
Qolhîsar (bi tirkî: Koyulhisar), 20.646
Bilekan (bi tirkî: Suşehri), 43.792
Sarqişla 42.477
Tecer (bi tirkî: Ulaş), 14.498
Norxan (bi tirkî: Yıldızeli), 66.418
Qoçgîr (bi tirkî: Zara), 29.668
Tevayiya nifûsa herêmê (tevlî gundan) 698.019 e.
Erda herêmê ji alî madenan pir dewlemend e. Li herêmê hesin, komir, çîmento, jîps (alçî), qurşûn, çînko, manyezit, krom,kirêc û mermer ji bin erdê dertên.
Tabîata herêmê ji alî ger û seyranan ve pir dewlemend e. Gol û zozanên herêmê biharan ji alî gel ve tên ziyaret kirin. Şelala Sizir ji ciyek ji ciyên gerê ne. Germavên herêmê jî ji van ciyên gerê ne. Mizgeft, medrese û turbên herêmê jî ji alî gel ve tên ziyaret kirin.
Muslumanên herêmê ji elewî û sunniyan pêk tên. Pîrîtî û tarîkatîtî li herêmê xurt e. Nifûsa herêmê ji kurd û tirkan pêk tê.
Xwarinên herêmê
Madimak; Gîhayek taybetî ya herêmê ye, biharan şîn dibe. Madimak hûr dibe û di rûn de yan jî şorba wî tê çêkirin. Bi bulxur ji tê kelandin.
Hingel; Şikeva tê perçekirin û malzeme (patatêsê sorkirî, qîme yan jî penir) dikeve nav şikeveyan û tê pêçandin. Di avê de tê kelandin û rûnê sorkirî bi ser tê reşandin û tê serwîs kirin.
Subura; Perçên hevîr yên biçûk di avê de tên kelandin. Ji avê tên derxistin, rûnê sorkirî bi ser tê reşandin û tê serwîs kirin.
Kincên herêmê
Jinên herêmê kofî bi şarpeyek “krep” li serê xwe girê didin. Fîstanên “pêşlî” herêmê ji sê etekan pêk tên û milê wan fireh in . Di bin fîstan de şalwarên (tuman) dirêj û fireh tê li xve kirin. Çarox û Kelik jî di nigan de hene, lê pêlavên ji lastîka reş û plastîk jî tê li xwe kirin. Gava jin dertên derve carna jî çarşefa reş li xwe dikin.
Zilam “kefî” yan jî “hindî” lê serê xwe girê didin. li ser îşlikên sipî , êlegên bê mil tê li xwe kirin.Ji pantolonê zilama re dibêjin “şayak” yan jî ” zivga” (jora wan fireh, jêra wan jî teng e). Gore nexşandî ne û qondere di nigan de hene.
